Жеу керек па алде жоқпа?

Біздің жастарымыз өзін сау және бір қалыпты сезіну үшін не жеу керек екенін түсінбейді. Тағамды жеуде өзінің ережелері барын ұмытпау керек және оны елемей қалмау керек, тамақтану денсаулығымызды құраушы бөлігі болып табылады.

 Қысқаша тарихынан

Фаст-фуд (от англ. fast food – тез тамақтану) заманауи өмірдің ажыратылмастай бір бөлігі болып кетті. Тез тамақтану бұрынғы замандада өмір сүрген. Уақыттар аралығында фаст-фуд үлкен атаққа ие.

Қытай базарларында тез дайындалатын ыстық кеспе, Үндістанда күрішпен кішкене тауық етіні карри тұздығымен және  ащы тұздықпен чапати таңдыр наны атақты. Еуропада әр түрлі тектен жасалған таңдыр нанын құрметтеген, басқа мемлекеттерде самсалардан жиіркенбеген. Қазақстанда таңдыр нан мн бауырсақтар үлкен атаққа ие болды. 

Барлық дәрігерлер мен диетологтар бір  ойдан – фаст-фудты екі түрге бөлді: зиянды және өте зиянды. Олармен күнделікті тамақтануға болмайды. Басты мәселе олардың көп маймен құралады, калориялары жоғары және дәрумендері аз боп келеді. Сондықтанда фри картоптарын, бигмактарды және әр түрлі шауырмаларды жақсы көретін адамдар диетологтар ұсынған 3 оңай ережелерді есте сақтау керек:     

1. Фаст-фудты аптасына бір ақ реттен жиі жемеңдер. Дұрысырағы оны тіпті сирек жеу.

2. Денсаулыққа қауіпті майлы және жоғары калориялы тағамдар (фри картобы, гамбургерлер, тәтті сусындар).

3. Егер күндіз фаст-фуд жесеңдер кешке міндетті түрде дұрыс тамақтану керек. Қарның ашып тұрған кезде мейрамханаға барудың қажеті жоқ. 

Фаст-фуд тамағын жасайтын орындар зиянды майларда жасайды.

Көп жағдайларда осылай болып келеді. Көптеген тағамдар түрлерін жасау үшін оларға жоғары деңгейдегі май қышқылы маргариннің қатты түрі арқылы жасалады. Транс-майлары иммунитет жүйелерінің жұмыс істеуін бұзады, ағзадағы алмастыру жүйелерінің жұмыс істеуі нашарлайды, қантты диабет пен атеросклерозға акеп соқтырады. Сонымен қатар транс-сайлары аяғы ауыр әйелдерге және бала емізетін аналарға зиянды. Жүкті әйел аяғы ауыр кезінде транс-майларына бай тамақты жесе онда оның баласының салмағы аз болып туылады.     

Фаст-фуд тағамдары бізді қайта-қайта өзіне апаратын дәм рецепторларына әсер ететін заттары бар.

Ғалымдардың ойларынша майлар мен қанттардың қоспасы бар бұл тағам адам ағзасына үлкен химикалық тәуелділік есірткіге іспеттес әсер береді. Мынадай жерлерге үнемі барулар темекі шегу немесе есірткіні қолдану сияқты ауруларға әкеп соқтырады. 

Фаст-фуд балаларға қауіпті.

Дәрігерлер солай деп санайды. Балалар мен жасөспірімдер «хот-дог + кока-кола» негізгі табынушылар болып келеді. Дәрігерлер ағзаның енді қалыптасып келе жатқан өсіп келе жатқан ұрпаққа бұл тамақ  өлердей қауіпті деген пікірде. Балансталмаған фаст-фуд ас мәзірлері майлануға, эндокренолалық иммундық жүйеге, физикалық және ақыл-ойдың дамуының бұзылуларына әкеледі.  

Диетологтар фаст-фудта көп мөлшерде калория, майлар, холестирин, көмірсулар мен тұздар бар деп есептейді. Бұлар сынғыш шашқа, сонымен қоса бетке безеулердің шығуына әкеп соғады. (тағам алмасуладың бұзылуынан) 

Іштің өтуі мен кебінуіше, ішектердің ауруларына ағзамызға қажетті заттардың фаст-фудта болмауынан пайда болады. Фаст-фудтқа әр түрлі қоспалар, дәм күшейтушілерді, консерванттар, қопсытқыш және тағы да басқа денсаулыққа әсер ететін заттарды қосады. 

Фаст-фуд сіздерге сау тамақты алмастырмауы қажет, қарнын ашқанда құтқарушының бірі ғана болу керек.

Дұрыс тамақтану

Барлық ағзамыздың қалыпты жұмыс істеуі толыққанды барлық пайдалы заттарды және элеенттерді қолдану, тамақалмасу жүйесіндегі тез және дұрыс алмасу берік денсаулықтың және жоғары имунитеттің  кепілі және шарты. 

Дұрыс тамақтану – тамақтанудың  белгіленген және тұрақты сағаттары. Осыған орай тағам тәулік бойы колирия мөлшері, тағамдағы химиялық элементтердің құрамы бойынша таратылады. Одан басқа міндетті түрде тамақ жиынтығының және олардың мөлшері белгіленеді. Жетілген және физикалық сау адамдарға мамандар дұрыс тамақтану бойынша тәулігіне үш немесе төрт рет тамақтануға кеңес береді.  

Кейбір сырқаттарға тамақтану жүйесі негізіне байланысты күніне бес, алты рет тамақтану керек. Тамақтың күндізгі мөлшері былай белгіленеді: барлық күндізгі норма бойынша жеңіл таңғы ас; күндізгі норманың төрт бөлігін қамтитын тығыз түскі ас және кешкі ас.   Көптеген диетологтар 4 рет тамақтану – ең дұрыс таңдау екенін айтады. Дұрыс  тамақтанудың бұл жүйесі ағзаға пайдалы заттар мен дәрумендерді сіңіреді.

Тамақты кесте бойынша қабылданыз және оны бұзбаныз. Дұрыс және систематикалық тамақтануды қабылдау асқазан-ішек трактатының жұмысын алдын алуға көмектеседі. Дұрыс тамақтану негізінде көп тамақтану майлы массалардың жиналуына акеледі және көптеген әртүрлі ауруларды тудырады, иммунды жұмыстың белсенділігін арттырады.

Дұрыс тамақтануда неге қол жеткіземіз?  Өз ас үлесімізді жинақтай отырып біз көп жылдар бойы ауырып келе жатқан созылмалы аурулардың алдын аламыз. Мысалы сүйікті тағамдарындағы бұрыштың мөлшерін төмендетуге, қыжыл мен асқазан ауруының алдын аламыз. 

Дұрыс тамақтанудың жалпы негіздері:

1. Тамақ жаңа болу керек. Жасалған тамақты ұзаққа қалдыруға болмайды. Онда ашу және бұзылу жүйесі жүреді.

2. Дұрыс тамақтану әртүрлі және үйлестірімді болу керек. Егер сіз жұмыс орнында тамақтанатын болсаныз кеңсеге жеткізетін дайын түскі асқа тапсырыс бергеніңіз абзал. Бұл сізге әртүрлі және үйлесімді ас үлесін ұстауға көмектеседі. Әртүрлі өнімдер ас үлесіне қосылған сайын ағзаға биологиялық белсенді заттар көбірек түседі.  

3. Ас үлесінде шикі көкністер мен жемістер болуы керек.

4. Маусымдық тамақтану. Көктемде және жазда өсімдіктен жасалған тағамдардың мөлшерін көбейту қажет. Қыста, керісінше ас үлесіне ақуыз және майларға бай өнімдерді қосу керек.

5.Тамақтанудағы шектеулер. Салмақтың көбеюі әрдайым энергетикалық үйлесімсіздіктің көрінісінде дамиды, сондықтанда дененің массасын төмендеуіне ас үлесінің энергетикалық құндылығын шектеу керек.  

6. Өнімдердің белгілі бір үйлесімділігі. Сәйкес келмейтін тағамдарды жеуге болмайды және бұл міндетті ереже. Сәйкес келмейтін тағамдардан ішекте ашу және бұзылу жүйесі орын алады, және де ағзада қоқыстар мен уыттар жиналады. 40 жастан асқан 90 пайыз адамдардың іштің кебуінен, қыжылдан, ауыздан ащы дәмнің шығуынан, іштің қатуынан және т.б. фактілерді қабылдап, барлығына тамақтанудың жайларын өзгертуін ойлану керек. 

7. Тағамнан барынша ләззат алу керек. Ең бастысы тамақ уақытында асығудан, жағымсыз әңгімеден және кітап оқудан бас тарту керек.

Қорытындалай келе: дұрыс тамақтану – өмір сүру сияқты – ол әртүрлі, белгілі бір мөлшердегі жаңа тағам рахаттанып желінетін.