Ата-аналардың міндеті

1.   Бала тәрбиесі негізі ата-анада жатқанын естен шығармауға;

2.   Мектеппен байланыста болып, баланың сабақтан қалмауын, кешікпей келуін  қадағалауға;

3.   Балалардың өмірі мен оқуы үшін олардың рухани дамуын, адамгершілік жағынан қалыптасуын қамтамасыз ететін жағдайлар жасауға;

4.   Баланы оқулықтар мен басқа оқу құралдарымен толық қамтамасыз етуге;

5.   Салауатты өмірді насихаттауда баласына үлгі көрсетуге;

6.   Баланың жеке басын қорлайтындай жаза қолданбауға;

7.   Мұғалімдердің құқын, беделін, абыройын сыйлауға;

8.   Көше ережелерін сақтауды еске салып тұруға;

9.   Үнемі сынып жетекшісімен тығыз байланыста болып, ата –аналар жиналысына қатысып отыруға.

Психологтың ата-аналарға арналған 10 кеңесі

Психологтың бұл кеңесі бақытты, ақылды және өзіне сенімді баланы өсіруге және барлық ата-аналардың мәселелерін шешуге көмектеседі деп сенеміз.

1) Әрбір мұғалім ата-ана бола алмайды, бірақ, әрбір ата-ана мұғалім болуы керек.

2)Балаларыңызды бос жібермеңіз, қадағалаңыз. Егер, біз оларға назар аударатын уақыт тапсақ, балалар бізге өз қажеттіліктері мен қызығушылықтары туралы көп нәрсе айтып бере алады.

3) Баланың мінез-құлқы үшін ұялмаңыз, әйтпесе, ол адамдардан қашқақтай бастайды.

4) Өмірдің алғашқы жылдарында музыканы тыңдау бала үшін маңызды және дамуға ынталандырады. Туғаннан сөйлесіп, ән айтыңыз. Ән мен бесік балалық шақтың керемет кезіне айналады. Баланың бөлмесінде ойнайтын музыканың дыбыстары мен ырғағы музыкалық білімнің негізін қалыптастырады.

5) Құрметпен және қолдаумен тәрбиеленіп жатқан балалар үнемі бәрінен қорғашталатын балаларға қарағанда эмоционалды түрде тұрақты.

6) Балалар ересек әлемнің бір бөлігі болуды армандайды. Еңбек оларға ойын сияқты ұнайды.

7) Балалар ерте жастан бастап көптеген нәрселерді өз бетінше орындағысы келеді.  Балаға бірдеңе істей білуге көмектесе отырып, сіз оған өз күштеріңізге сенім бересіз.

8) Егер баланы әр заттың өз орны бар екеніне үйретсе, тиянақтылық пен жинақылық бойына сіңеді.

9) Егер бала ойыншықты сындырса, оны тастамаңыз, оны түзетуге тырысыңыз және ол арқылы қызықты ойындар ойлап табыңыз. Яғни құндылықтарды түсіндіре біліңіз. Бірақ ойыншық қауіпті болса, пайдаланбаған жөн.

10) Баланы өз ойыншықтарымен және заттарымен ұқыпты қарауға үйретіңіз. Баланың бірдеңені сындырса, оны қандай да бір ойыншықты қалай дұрыс пайдалану керектігін көрсетіңіз.

Баланы ғаламтордағы қауіпті ақпараттан қалай қорғаймыз

1. Тыйым салынған сайттар тізімін, ғаламторда өткізілген уақытты және интернетте (соның ішінде чаттар тізімінде) байланысу үшін нұсқаулықты көрсету керек.

2. Балалардың вертуалды достары жайында көбірек сұраңыз, олар немен шұғылданып, қандай жайттарға әуестігін біліңіз. Сонымен қатар, қандай адамдармен хат-хабар алысып, кімге көп хабарлама жіберетіндерін сұраңыз. Және бұл адамдар оның таныстары екендігіне көзіңізді жеткізіңіз.

3. Балалар қандай чаттарға тіркеліп, ақпарат жинайтын сайттарынан хабардар болыңыз. Бүлдіршіндердің жасырын режимінде сөйлесулеріне жол бермеңіз.

4. Ғаламтордағы достарымен жеке кездесуге ешқашан келісім бермеңіз.

5. Балаларға электрондық пошта, сөйлесу бөлмелері, жылдам хабар алмасу жүйелері, тіркеу формалары, дербес профильдер арқылы және интернеттегі конкурстарға тіркелу кезінде ешқашан жеке ақпаратты таратуға болмайтының ұғындырыңыз.

6. Балаларға сіз рұқсат бермегеніңізше бағдарламаларды, музыканы немесе файлдарды жүктетпеңіз. Басқа жағдайда олар авторлық құқықты және сол арқылы заңды бұзуы мүмкін екенін түсіндіріңіз.

7. Балаңызға ғаламтор арқылы біреу қоқан-лоқы қөрсетіп, дөрекі сөйлеп, мазасын алса бірден айтуға үгіттеңіз.

8. Спамдардан қорғануға көмектесіңіз. Балаларға интернет арқылы электрондық пошта мекен-жайын бермеуге үйретіңіз, қажет емес электрондық пошта хабарларына жауап бергізбеңіз және арнайы пошта сүзгілерін пайдаланыңыз.

9. Балаларыңыз кіретін сайттарды жеке көріп шығыңыз. Олар қорлау мазмұны бар сайттарға кірмейтініне, жеке ақпаратты немесе фотосуреттерін жарияламайтындығына көз жеткізіңіз.

10. Балаларды қатыгездікке және зорлық-зомбылыққа, өзін-өзі өлтіруге үгіттейтін интернет ресурстарынан қорғаңыз.

11. Интернеттегі заттарды сатып алу немесе сату алдында балалар сізбен кеңесетініне көз жеткізіңіз.

12. Балалармен ғаламтордағы құмар ойындары жайында және одан келетін қауіп туралы сөйлесіңіз. Оларға бұл заңсыз екенін ұғындырыңыз.

БАЛА КИБЕРБУЛЛИНГКЕ ҰШЫРАҒАНЫН ҚАЛАЙ БІЛУГЕ БОЛАДЫ?

Кибербуллинг - әлеуметтік желілілер, мессенджерлер, ойын платформалары т.б. арқылы  қорқытып-үркіту, сананы улау.

Баланы кибербуллингтен қорғау үшін мына жәйттерге назар аудару керек:

• Мектепке барудан немесе аулаға шығудан қорқу;
• Балада мазасыздық және/немесе толқудың байқалуы
• Мектепте немесе одан сырт жерлерде достарының аз болуы;
• Киімін, электронды құралдарын немесе жеке заттарын жоғалтып алуы немесе жоғалуы;
• Оқу үлгерімінің нашарлауы;
• Баланың жиі ақша сұрауы;
• Сабақты босатуы немесе мектептен үйге қайтуға рұқсат сүрауы;
• Үнемі ересек адамдардың жанында жүруге деген талпынысы;
• Жаман түс көруі;
• Бас, іш ауруына немесе басқа да ауруларға шағымдануы;
• Интернетте уақыт өткізгеннен кейін көңіл-күйінің нашарлауы;
• Бала мінезінің өзгеріп, ешкімге ештеңе айтпай, оқшаулана түсуі;

Ата-аналарға кеңес:

• Балаға кибербуллингтің не екенін айтыңыз;
• Мектепте қалай уақыт өткізгеніне қызығушылық танытып, оның сезімдері туралы сұраңыз;
• Баланың бойында өз-өзіне деген сенімділікті қалыптастыруға көмектесіңіз, өзінің сүйікті үйірмелеріне жазыңыз;
• Балаға ересек адамдар мен басқа балаларға құрметпен қараудың маңыздылығын түсіндіріңіз.

Буллинг (bullying) – ағылшын тілінен аударғанда, қорлау, қудалау, мазалау дегенді білдіреді. Адам үйде, мектепте, автобуста немесе интернетте, жалпы айтатын болсақ, кез келген жерде буллингке ұшырауы мүмкін. Сонымен қатар бұл физикалық агрессияны ғана емес, психологиялық қысым, қорқыту, тартып алу, қорлау дегенді білдіреді. Буллинг жасаушы (оқушы) мұны күшпен де, сөзбен кемсіту арқылы да жасайды әрі бұл әрекетін жиі қайталауы мүмкін және әлсіз оқушыны қорлап, күтпеген жерден немесе ескерту арқылы шабуыл жасайтын адамды сипаттайды.

Балалардың бір-бірін кемсітуі неден басталады?

Буллингке кез келген сыныптағы оқушылар ұшырауы мүмкін. Көбіне бастауыш сынып оқушылары арасында кездеседі. Ол бірнеше жылдан мектепті аяқтағанша созылуы мүмкін. Балалар мен жасөспірімдер арасындағы қорқыту, кемсіту белгілі бір топқа біріккен оқушылардың өзінен ерекшеленетін баланы шеттетуден басталады. Қысым көрген оқушының мінезі, ойлау жүйесі, сырт келбеті немесе қандай да бір себеппен "командаға сыймайтындай" ерекшелігі болуы мүмкін. 

Ата-ана баланың буллингке ұшырамауы үшін не істеуі керек?

Бірінші кезекте, кез келген ата-ана баласымен ашық және жиі сөйлесіп тұруы қажет. Буллинг тақырыбында көбірек сөйлескен жағдайда ғана баланың қысымға ұшырағанын не қатарластарынан көргенін айта алады. Мектептегі уақыты қалай өткенін, интернетте не істейтінін сұраған жөн. Тек сабақ үлгерімі емес, баланың сезімі, қатарластарымен қарым-қатынасы жайлы да сөйлесу қажет.

Ата-ана баласы үшін үлгі болуы қажет. Балаға айналадағы адамдармен қалай дұрыс қарым-қатынаста болу керегін, қысым көрген адамды қолдауды үйретсе, оның мейірімді және өзгелерді құрметтеп өсетінін ескерген жөн. 

Балаңыздың қатарластары тарапынан буллингке ұшырағанын қалай байқауға болады?

Буллингке ұшыраған балалар көбіне мектепте не болып жатқанын ата-анасына айтуға қорқады. Сондықтан кез келген ата-ана баланың буллингтен зардап шеккенін байқауы керек. Қысым көрген баланың мінез-құлығында мынадай өзгерістер болуы мүмкін:

• өзінен кіші балалар мен жануарларға агрессиямен қарау;
• ұйқы немесе тамақтану режимінің бұзылуы;
• концентрацияның жоғалуы;
• тез шаршау;
• тыныштықта көп болу;
• реніш;
• өзгеден оқшаулану.

Қысымға ұшыраған балаға қалай көмектесу қажет? 

Бала біреу оны ренжіткен болса, ол бұл туралы мұғалімдерге немесе ата-анасына айтуға құқылы екенін анық білуі керек. Буллингке ұшыраған бала ата-анасына немесе мұғалімдеріне не болып жатқанын өте сирек жағдайларда айтады. Сондықтан баламен ашық диалог құрып, көп сөйлесу қажет. Балаға психологиялық және эмоционалдық қолдау жасап, оның жағында екеніңізді сезіндіруіңіз керек.

Буллингті қалай тоқтатуға болады?

Егер балаңыз сыныпта қысым көрсе, бірінші кезекте сыныптастарының ата-анасымен сөйлесу керек. Жалпы жиналыста емес, әр ата-анамен жеке-жеке сөйлескен дұрыс. Егер әңгімелесу нәтиже бермесе, онда сынып жетекшісі, мектеп директоры, психолог пен учаскелік полиция қызметкерін араластыру керек.