Қарағанды облысы білім басқармасының Қарағанды…
«Ж.Тәшенев атындағы ЖББМ» КММ

Learning the Kazakh language

Қалың
плотный
Question answer
Всего ответов: 84
Новых вопросов: 18

Жаз-2022

                                                                                                     БЕКІТЕМІН                                                                                                                         «№54 ЖББМ» директоры

                                                                                        __________ Б.Смагулов

                                                                                    «___»______________2022ж.

 

                                                                             «№54 ЖББМ» КММ         

 

                                    Балалар мен жасөспірімдердің жазғы демалысын,                                                           бос уақытын азмұнды ұйымдастыру мен                                                                                        сауықтыруға  арналған                                                                                                 «ЖАЗ – 2022» бағдарламасы

                                                     1. КІРІСПЕ

    Үздіксіз оқу-тәрбие беру жүйесінде білім алушылардың Қазақстан Республикасының азаматтары және ұлттық рухты патриоттары ретінде қалыптасуына, болашақ маман иесі болып, кәсіби, интеллектуалды тұлға болуына жағдай жасау - бүгінгі педагогикалық жүйенің негізгі міндеті. Осы міндетті жүзеге асыруда оқушылардың жазғы демалысын мазмұнды ұйымдастырудың  маңызы зор.Жазғы демалыс уақыты жыл бойына оқушының ең көп демалатын мерзімі, бос уақыты көп болады.  Бірақ барлық ата-ана бірдей балаларының демалысын дұрыс ұйымдастырады деп айту қиын. Жазғы демалыс уақытында баланың жыл бойындағы сабақ оқуынан шаршап қалғандығы білінеді, ол тынығып, күш жинап, денсаулығын нығайтып, шығармашылық жұмыс жасау қабілетін арттырады. Бұл шараларды балалардың күндіз келіп демалатын жазғы сауықтыру лагері іске асырады.     Бұл бағдарлама бағытына қарай кешенді болып саналады, себебі түрлі жоспарлы қызмет қамтылады, сауықтыру лагерінің жағдайына байланысты сауықтыру, тынығу, дұрыс демалып, тәрбиелеудің түрлі жолдарын қарастырады. Ұзақтық мерзімі бойынша бұл бағдарлама шектеулі мерзімді қамтиды, себебі жазғы сауықтыру айларында іске асырылады. Лагерьде топтар 20-25 баладан біріктіріледі, онда 7 жастан 12 жасқа дейінгі балаларға жаз айларында тынығуға болады. Лагерьге балаларды жинақтағанда аз қамтылған отбасы, толық емес, көп балалы отбасындағы балаларға баса көңіл бөлінеді. Сол сияқты мүгедек балаларға, зейнеткер ата-аналары бар балаларға, қиын жағдайға душар болған балаларға көп көңіл бөлінеді. Лагерь ауысымының жұмыс ұзақтығы 10 күннен 4 ауысым:

1 – ауысым: 01.06.2022 – 14.06.2022

2 – ауысым: 17.06.2022 – 30.06.2022

3 – ауысым: 04.07.2022 – 15.07.2022

4 – ауысым: 19.07.2022 – 01.08.2022

Лагерь құрамындағы профильдік отряд маусым айында 1-ауысымда жұмыс жасайды.

Жұмыс мерзімі: 01.06.2022 – 29.06.2022

Бағдарлама төмендегі нормативті-құқықтық құжаттарды ескере отырып даярланған:

  • Бала құқығын қорғау БҰҰ Конвенциясы;
  • Қазақстан Республикасының Конституциясы;
  • Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңы»;

Лагерь үнемі жаз мезгілінде жұмыс жасайды. Лагерь балалардыңденсаулығын жақсартуға, сауықтыру мәселесі, ой-өрісін дамытып, ойлау қабілеттерін арттыруға, гигиеналық және дене мәдениетін сақтауға; медициналық сақтандыру, спорттық, білім беру, мәдени-демалу қызмет көрсету, күш-қуатын жақсартып, шығармашылықпен жұмыс атқару, азаматтық тәрбие, адамгершілікке, отаншылдыққа баулу, экологияны сақтауға балаларды тәрбиелеу бағдарламасын іске асыруға қолайлы жағдай жасау мақсатында ұйымдастырылған.

                         2. БАҒДАРЛАМА ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Денсаулығы жақсы, орнықты, адамгершілігі мол адам ғана белсенді өмір сүріп, түрлі қиындықтарды жеңіп, қызметінде жақсы табыстарға жетеді. Сол себептен ата-аналар мен педагогтарды денсаулығы мықты, шығармашылық қабілеті зор бала тәрбиелеу мәселесі көп алаңдатады.Балалардың шығармашылықпен жұмыс атқаруларына, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға педагогикалық ұжым үлкен мән береді.Балалық шағынан бастап балаға «салауатты өмір сүру» түсінігін бойына сіңіру қажет

                         3. БАҒДАРЛАМАНЫҢ МАҚСАТ-МІНДЕТТЕРІ  

Барлық жоғарыда айтылғандарды ескере отырып,  «№54 ЖББМ» КММ

педагогикалық ұжымы төмендегідей мақсат-міндеттерді қояды:

Міндеттері:

  • Балалардың демалысын дұрыс ұйымдастыру аясында табиғатты аялауға, қорғауға баулу;
  • Шығармашылықпен жұмыс атқаратын балаларды анықтап, қабілетін дамыту, жеке жұмыс жасауға, бірлесіп жұмыс атқаруға баулу;
  • Өмір қауіпсіздігі ережелерін меңгертуге, түрлі аурулардың алдын-алуға, балалар денсаулығын денсаулығын шынықтыруға байланыстытүрлі сауықтыруіс-шараларының жүйесін құру;
  • Салауатты өмір сүруге бейімдеу;
  • Аз қамтылған отбасы балаларының мектептегі және «Салют» қала сыртындағы лагерлерде демалулары үшін тегін жолдамамен жалпыға бірдей білім беру қорынан қамтылуларына көмек көрсету.

Принциптері:

«Жұлдыз»мектеп жанындағы лагерінің жәнебейіндік отрядтарының бағдарламасы төмендегідей принциптерге негізделген:

1. Қарым-қатынасты ізгілендіру принципі: адамды құрметтеу, сеніммен қарау, табысқа қол жеткізуіне қолқабыс жасау.

2. Бірге жұмыс жасау барысында балалардың жас ерекшеліктері мен атқарылған жұмыстың сәйкес болу принципі: Ересек адамдардың баламен бірге жұмыс атқаруының тәрбиелік маңызы зор болмақ және қолдау көрсетілген балада шығармашылық пен жұмыс атқарамын деген сенім пайда болады.

3. Жазғы сауықтыру лагерінде тәрбиелеудің түрлі әдісін, тәсілін, мазмұнын таңдау принципі төмендегі жұмыстардың атқарылуын талап етеді:

  • күн тақырыбына байланысты барлық іс-шаралардың бір бірімен тығыз байланысты болуы, жүйелілігі, мазмұн сәйкестігі;
  • барлық атқарылатын іс-шараларға балалардың белсенді түрде қатыстырылуы.

4. ЖАЗ МЕЗГІЛІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫ САУЫҚТЫРУ ЖӘНЕ БОС УАҚЫТТАРЫН ДҰРЫС ҰЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ

Дене шынықтыру, спортпен айналысу сияқты сауықтыру шаралары лагерьдің жұмыс мазмұнының әдіс-тәсілінің бір артықшылығы болып табылады. Бұл шаралар баланың дұрыс дамып-жетілуіне, өсуіне, денсаулығының мықты болуына бағытталған: (дұрыс тамақтануы, медициналық көмектің дер кезінде көрсетілуі, таза ауада серуендеуі, сауықтыру, дене шынықтыру, мәдени іс-шаралардың өткізілуі, саяхат жасау, жорыққа шығу, түрлі ойын-сауық құру, қызығушылықтары бойынша бірлестікте жұмыс жасау: үйірме, секция, топ т.б.) Мектеп асханасында күніне екі рет тамақтанады (таңғы және түскі ас). Балалардың демалыс лагерінде демалу уақыты сағат 9:00 мен 14:00 аралығы.

Мектеп басшысының бекітілген Ережелеріне сәйкес кәмелетке толмаған топ балаларымен саяхат жасау, т.б. сол сияқты іс-шаралар, өрт қауіпсіздігін сақтау, еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігін сақтауға арналған іс-шаралар белгілі тәртіп ретімен атқарылады.

Тәрбиешілер балалардың өмірі мен денсаулықтарына жауап береді, күн тәртібіне, санитарлық-карантиндік нормалардың, техника қауіпсіздігінің сақталуына, сауықтыру-тәрбиелеу жұмысын, балалардың бос уақытын дұрыс, пайдалы, мағыналы ұйымдастыруға жауапты. Арнаулы кадрлар (педагог-психолог, кітапханашы, дене тәрбиесі пән мұғалімдері, әлеуметтік педагог) қызметтегі міндеттеріне байланысты арнайы педагогикалық жұмыс атқарады, қолдау көрсетіп, іс-шараларға қатысады.

     Ұжымның педагогикалық ұстанымы:

1.Педагогикалық кәсіби шеберлік принципі;

2.Баланы тұлға ретінде құрметтеу принципі;

3.Бірлесіп жұмыс атқару, бірге шығармашылықпен айналасу, ынтымақтастықта болу принципі.

4.Әрбір баламен жеке жұмыс жасау және ұжымның шығармашылықпен жұмыс атқару принципі;

5.Даулы мәселелерді дұрыс шешу, оң шешім қабылдау.

Лагерьге бейімделу:               

Балаларды бір бірімен тез таныстырып, олармен бірге ойын-сауық өткізіп, тез танысып, білісіп кетуге жол ашу үшін топпен жұмыс жасау керек;

  • Күн тәртібіне, санитарлық нормаларды сақтауға үйретіп, үнемі уақытында орындап отыруға дағдыландыру;
  • Олар өздерін емін-еркін сезініп, тынығатындай жағдай жасау үшін бөлмелерін, жалпы мектепті әдемі безендіріп, әшекейлеп, үнемі көз тартатындай етіп жинақы ұстау;
  • «№54 ЖББМ» КММ оқушыларының жазғы демалыс уақытында сауығып, демалу әдісі мен түрлерін іске асыру: 
  • Мектеп жанындағы жазғы сауықтыру лагері (ЖСЛ) «Жұлдыз» (маусым-шілде)
  • «Салют» қала сыртындағы демалыс лагері (арнайы кесте бойынша)
  • мектеп маңын абаттандыру және көгалдандыру бойынша бригадалар жұмысы (маусым)
  • түрлі бағыттағы жазғы мектептер - (маусым-тамыз)

 

4.1. «Жұлдыз» жазғы сауықтыру лагері (ЖСЛ) (315 оқушы, 1-5 сыныптар)

 Мерзімі:

1 ауысым (01.06.2022–14.06.2022)–110 оқушы, лагерь басшысы –Турсунова Ж.А.

2 ауысым (17.06.2022–30.06.2022) –95 оқушы, лагерь басшысы – Турсунова Ж.А.

3 ауысым (04.07.2022 – 15.07.2022) –50 оқушы, лагерь басшысы –Алексушина В.

4 ауысым (19.07.2022–01.08.2022) –40 оқушы, лагерь басшысы – Алексушина В.

Бір күндік түскі ас төлемақысы – 600 тенге. Лагерьдің жұмыс уақыты: 9:00 – 14:00 аралығы.

Жұмыс мазмұны: ұжымдық-шығармашылық жұмыстар, линейка, концерт, вик­торина, әңгіме-сұхбат, ойын-сауық, саяхат, жорық, акция, блиц-жауаптар т.б. «Асфальтта сурет өнерімен шұғылдану» сурет салу; «Лепкодром» табиғи заттардан ұсақ-түйек бұйымдар жасау; «Дарындылар күні», «Спорт күні», «Әсем музыка күні», «Қызықты кинофильмдер күні» т.б.

Жалпы лагерь мерекелері: «Лагерь маусымының ашылуы»; «Сән күні»;

«Бантик күні», «Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері күні», «Нептун күні», «Астана күні», «Үндістер күні» т.б.

Спорттық іс-шаралары:«Көңілді стар­т», «Спартакиада», «Біз – денсаулығы мықты болашақ үшін!» т.б.  

Танымдық-сауықтыру мерекелері: Қоршаған ортаны қорғау күні; Халықтың салт-дәстүрлері күні; денсаулық күні.

Лагердегі заңдылықтар:

  • Уақытты тиімді пайдалану.
  • Табиғатты қорғау.
  • Бірін бірі құрметтеу.
  • Салауатты өмір салтын сақтау.
  • Ынтымақтастықта болу.

Тәрбиеленушілер құқығы:

  • Жеке тұлғаны құрметтеу.
  • Ұжымдық және жеке шығармашылықпен, ізденістік жұмыстармен айналысу. 
  • Ақпараттар алу құқығы.
  • Өз бастамасын ұсыну.
  • Қателесуге құқылы.

4.2. «Салют»  қала сыртындағы лагерде демалу.

(қалалық білім бөлімінің кестесі бойынша)

Биылғы оқу жылында аз қамтылған отбасында тәрбиеленіп жатқан 7 жастан 14 жасқа дейінгі 20 баланы қала сыртындағы «Салют» лагерінде демалдыру жоспарланып отыр.

Жауапты: әлеуметтік педагог– Абдина А.С.

   4.3.Жазғы мектептердің жұмыс мазмұны.

4.3.1.Болашақ бірінші сынып оқушыларының «Бүлдіршіндер мектебі»

Мерзімі: маусым-тамыз айы.

4.3.2. 2-10сынып оқушыларына арналған «Жазғы мектеп».

Мерзімі: маусым. 

 Мақсаты:  Мектеп оқушыларының даму және білім алу деңгейін, білім алу дағдысы мен біліктілігін арттыру, оқу процесінің сапасын анықтап, біліміндегі олқылықтарды жою.

Жазғы мектептердің бағдарламасы төмендегі оқушыларға арналған:

  •  6жастағы балаларға;
  •  2– 4 сынып оқушыларына;
  •  5; 6;7;8;10сынып оқушыларына.

Сыныпта барлығы - 25 оқушы.

«Жазғы мектептің» жұмыс жасау тәртібі:

1-4 сыныптар үшін -1 кезеңнен тұрады (мамыр айының 26-нан  маусым айының 17-не дейін);

  •  Балаларды 1-сыныпқа дайындайтын  «Бөбектер»  мектебі(тамыз);
  • 5, 6, 7, 8, 10 сынып  оқушыларына  – 1 кезеңнен тұрады (мамыр айының 26-нан  маусым айының 17-не дейін).

Кадрмен қамтылу

  • Жазғы мектептің үйлестірушісі
  • Пән мұғалімдері;

Ұйымдастырудың негізгі түрлері:

  • Таңертеңгі гимнастика (зарядка);
  • Арнайы сабақ кестесі бойынша оқу сабақтары;
  • Таза ауадағы дене қимыл ойындары;

4.4. Мектеп айналасын көгалдандыру.

7-10 сынып оқушылары көгалдандыру жұмыстарына қатысады.  Бригадаға топтастырылған олар   маусымнан бастап өздеріне бекітілген жерлерді абаттандыру жұмысымен айналысады. Еңбек балалардыңэкологиялық мәдениетін көтеріп, тыңдырымды жұмыс атқаруға дағдыландырып, сонымен қоса оларды ынтымақтастықта жұмыс атқаруға тәрбиелейді.

  4.5. Мектепішілік есепте, «қауіп» тобында тұрған кәмелетке толмаған оқушыларымыз жазғы демалыста бригадаларда жұмыс жасайды:

 Мектепішілік есепте – 2 оқушы. «Қауіп» тобында тұрған 3оқушы

  • мектеп айналасын көгалдандыру бригадасына

Жұмысты бақылауға жауапты әлеуметтік педагог – АбдинаА.С.

 4.6. Жазда сауығып, демалатын балалар мен жасөспірімдердің әлеуметтік жағдайы:

  • көп балалы отбасылардан бала саны – 44
  • аз қамтылған отбасылардан бала саны – 27
  • жетім бала саны – 0
  • қамқорлыққа алынған бала саны – 0
  • мүгедек балалар – 2

   5. ЖАЗҒЫ САУЫҚТЫРУ ЛАГЕРІНДЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ

    Лагерьге келген бірінші күннен бастап балалар психологиялық-педагогикалық көмек қажет етеді. Бұл үшін мектепте оларға көмек көрсетуге қолайлы жағдай жасалған.  Бірге атқарылатын істер, ойын-сауық, саяхат-жорықтар балалардың бір бірін басқа қырынан көруге, танып-білуге көмектеседі.  Балалардың даралығын, ерекшелігін, жеке басының қасиеттерін танып-білу, әлеуметтік жағдайын білу – баланың лагерьде дұрыс демалып, жақсы сауығуына көмектеседі.

                6. БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУ КЕЗЕҢДЕРІ

I КЕЗЕҢ: ҰЙЫМДАСТЫРУ-ДАЯРЛЫҚ ЖАСАУ КЕЗЕҢІ

(15 мамыр- 20 маусым)

 

Қызмет түрлері, атқарылатын іс-шаралар мазмұны

Мерзімі

Жауаптылар

1

Директор жанындағы кеңес: жазғы сауықтыру лагерін ашуға  дайындық

20 мамыр 2022 ж.

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

2

Ата-аналар жиналысы 1-10 сынып

15-25 мамыр

Сын.жетекшілері

3

Жалпы мектепішілік ата-аналар жиналысы

мамыр

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

4

Балаларды жазғы лагерьгетарту жөнінде алдын ала ақпарат

сәуір-мамыр

Сынып жетекшілері

5

2022 жылы жазғы сауықтыру лагерінде демалуы жөнінде қалалық білім бөліміне есеп беру

қажеттілігіне байланысты

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

6

Лагерь бастығы, тәрбиешілермен әңгіме-сұхбат жасау.

1маусымға дейін

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

7

Лагерьге бөлмелерді даярлау: акт залы, спорт залы, асхана,

  • кабинеттер

1 маусымға дейін

Рахимжанова М.К.

Абилгазина Ж.К.

8

  • Демалыс бөлмелерін безендіру:
  • спорттық инвентар,музыка аппаратурасы

5маусымға дейін

Рахимжанова М.К.

Абилгазина Ж.К.

II кезеңЖАРНАМА– АҚПАРАТТЫҚ

(31 мамыр-20 маусым)

Қызмет мазмұны

Мерзімі

Жауаптылар

1

Оқушылар арасында акция «Жаз келе жатыр!»

Сәуір

Сынып  жетекшілері

2

Мектептен басқа мекемелермен бірлесіп жұмыс атқаруды ұйымдастыру:

  • Жаңа-Майқұдық мәдениет үйі
  • Өрт сөндіру бөлімі
  • Әскери бөлімдер
  • Театр, мұражайлар

20.06дейін

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

3

Мектеп айналасын көгалдандыру бойынша кәсіби топ,  топтардың жұмыс жасау кестесін жасау

25 мамырға дейін

 Шерікбай Б.

  Утешева Қ.С.

4

Ақылы, ақысыз лагерьде демалатын балалар дың тізімін анықтау.

25 мамырға дейін

Рахимжанова М.К.

Сын жетекшілері

5

1-11сын оқушыларымен техника қауіпсіздігін сақтау жөнінде, өрттен сақтану, электр тоғы, жол жүру, интернет желісін пайдалану, бөтен адаммен тілдесу, қоғамдық  орындарда, таныс емес жерлерде өзін өзі ұстау қауіпсіздігін сақтау туралы  нұсқау беру, түсіндіру. Суда жүзу бойынша нұсқау беру.

25 мамырға дейін

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

Сынып жетекшілері

6

Жұмыс жоспарын, күн тәртібін даярлау.

01.06дейін

Рахимжанова М.К.

Лагерь жетекшісі

7

Лагерьдің  ашылуына тиісті мекемелерден  рұқсат алу.

01.06дейін

Рахимжанова М.К.

Абилгазина Ж.К.

        III КЕЗЕҢ: ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ

(21 маусым- 13 тамыз)

Қызмет мазмұны

Мерзімі

Жауаптылар

1

«Ғажайып әлем» сауықтыру лагерінің жұмысы

Маусым - шілде

Рахимжанова М.К.

Абдуллина А.М.

2

Мектеп айналасын көгалдандыру

Маусым-шілде

Биология мұғалімдері

3

Бейіндік отрядтар

Маусым

 

4

Жазғы мектептер

26.05 – 17.06

Абдикамалова Қ.Қ.

Нуржаева З.У.

6

Жаз айларында балалардың құқық бұзушылығының, бос уақыттарын ұйымдастыруға байланысты мектептің Октябрьполиция бөлімінің ювеналды тобыменбірлесіп алдын алуіс-шараларын өткізу:

  • Есепте тұрған балалардың жаз айларында демалуын ұйымдастыру;
  • Сауда орындарын аралау;
  • Үйді аралау.

Маусым-тамыз

Әлеу. педагог

Сынып жетекшілері

Мектеп инспекторы

  IV КЕЗЕҢ: РЕФЛЕКСИЯ

(25 тамыз - 01 қыркүйек)

Қызмет мазмұны

Мерзімі

Жауаптылар

1

Жазғы сауықтыру лагерінің жұмысын саралау

Тамыз

Педагогикалық кеңесте

Рахимжанова М.К.

2

  • Шығармалар «Мен жазды қалай өткіздім» 7-10 сын.
  • Суреттері  «Қызықты жазғы демалыс» 2-6 сын.

Қыркүйек

 

3

Жаз айларында балалардың құқық бұзушылығының алдын алу бойынша мектептің ювеналдық полиция мен бірлесіп атқарған жұмысын саралау

Қыркүйек

Құқық бұзушылықтың алдын алу кеңесі

Әлеу. педагог

Мектеп инспекторы

 КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР

«№54 ЖББМ» КММ «ЖАЗ -2022» бағдарламасын іске асыруды көздейді:

  • Сапалы және дәмді тамақтану, күн тәртібін орындау, балалардың демалып, сауығуларына жасалған қолайлы жағдай;
  • Лагерьде атқарылатын түрлі жұмыстар балаларды Отансүйгіштікке тәрбиелейді, түрлі ұлт өкілдерінің салт-дәстүр, мәдениетін, тарихын құрметтеуге үйретеді, оқушылардың ой-өрісін жетілдіреді;
  • Барлық балалар бірге топпен мектеп айналасын көгалдандыру жұмысына қатысулары оларды еңбекке баулып, бір бірімен дұрыс қарым-қатынаста болуына, байланыс жасауға оң ықпал етеді.  «Қауіпті топ» балаларының жазғы демалысын дұрыс, пайдалы өткізуде мектептің Октябрь полиция бөлімінің ювеналдық тобымен бірлесіп отырып атқаратын жұмысы бұл балалардың құқық бұзушылықты болдырмауына, бос жүрмеулеріне көмектеседі. 

Балалардың денсаулығын төмендегідей іс-шаралар арқылы нығайту:

  • Тамақтану уақыт тәртібін сақтау;
  • Ағзанышынықтыру;
  • Таза ауада ойындар ұйымдастырып, іс-шаралар өткізу.
  • Спортпен шұғылдануға қызығушылықтарын арттыру.
  • Спортта қабілетін жетілдіру, спорт көрсеткішін жоғарылату мақсатында.
  • Жас шамасы әр-түрлі балалар арасында татулықты, ынтымақтастықты күшейту.
  • Шығармашылық қабілетін дамыту.
  • Лагерьдегі демалып, сауығуды қызықты, маңызды етіп өткізу.
  • Балалар өмірін түрлі мәдени шаралармен байыту.
  • Баланың шығармашылығын дамыту.
  • Отырған орнын жинау дағдысын қалыптастыру.
  • Отансүйгіштікке баулу.
  • Табиғатты аялау.
  • Шығармашылықпен жұмыс жасап, бір біріне төзімді болуға дағдыландыру.
  • Зерттеушілік қабілетін жетілдіру.