Күні: 24.02.2012

Сабақтың тақырыбы: Ареометр. Су көлігі. Ауада ұшу.

Сабақтың мақсаты:

1.     Білімділік: Ареометрлер, су көлігінің жүзу шарттарын, ватерсызықты, кеменің су ығыстырымын, ауа шарының көтеру биіктігін ұғындыра отырып білім, білік дағдыларын қалыптастыру.

2.     Дамытушылық: Физикалық формуланы тиімді пайдалана білу дағдыларын, оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерін арттыру.

3.     Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, өзін-өзі бағалай білуге, жауапкершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Қараевтың технологиясы мен модульдік оқыту технологиясының элементтерін пайдалану.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта.

Сабақтың пәндермен байланысы: математика, әдебиет, биология, химия.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесіп, түгендеп, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау.

1.     Қысымның формуласы.             =

2.     Архимед күші.                             g = 9.8 Н/кг

3.     Еркін түсу үдеуі                           133 Па

4.     Ауырлық күші.                             F = gV

5.      1 мм.сынап бағанасы.                 p =

6.     Сұйықтағы қысым.                      Р= F/S

7.     Гидравикалық поршен                 F = mg

 

2. Денелердің жүзу шарттарын сұрау.

1.     Fa = FA  дене батып ішінде жүзеді.

2.     Fa > FA  батады, түбіне шөгеді.

3.     Fa < FA  бетіне көтеріледі, қалқып шығады.

 

3. Эксперименттік тапсырма.

Бөтелке, жұмыртқа, сіріңке, қағаз берілген. Жұмыртқаны бөтеклкенің ішіне түсіріп бер, не байқадың?

 

ІІІ Жаңа сабақ.

 

1.     Нені білу керек:

 

-         ареометрді, лактометрді білу;

-         денелердің жүзу шарттарын, кеменің су ығыстырымын, ватерсызықты, кеменің батуын, су бетіне көтерілуін, ауа шарының көтеру биіктігін білу;

-         физикалық шамаларының формулаларын білу;

-         физикалық шамалардың бір-бірімен байланысын білу.

 

 

2.     Нені меңгеру керек:

 

-         табиғаттағы, техникадағы қолданылуын меңгеру;

-         өмірмен байланысын, маңызын меңгеру;

-         физикалық шамалардың анықтамаларын, формулаларын меңгеру.

 

Су көлігі. Ауада ұшу туралы мәлімет жинап,хабарлама дайындап келу тапсырылған. Су көлігі- энергияның пайдалануы жағынан көліктің ең арзан түрі. Ең алғаш желкенді қайықтар б.э.д 3000 жыл бұрын жасалған. Кейін олар пармен жүретін кемелермен толықты. 1903 ж Волгада алғаш рет дизельді кеме жасалды. 1959ж атомдық ледокол «Ленин» Арктикада қолданылды. Қазіргі кезде кемелер күрделі инженерлік құрылғылар, олар суда да, су астында да , үстінде жүзеді. Кеме суда орнықты , қауіпсіз жүзуі үшін ол берілген бір тереңдікке дейін ғана суға батуы тиіс. Кеменің суға бататын тереңдігі шөгім деп аталады. Рұқсат етілген шөгім кеменің корпусында қызыл сызық- ватерсызықпен белгіленеді. Кеменің ватерсызықтан төмен батуы өте қауіпті, бұдан кеме батып кетуі мүмкін. Егер ватерсызық- су деңгейінен жоғары болса, кеме жеткілікті дәрежеде суға батпаса, толқындар оны теңселтіп, аударып тастуы мүмкін. Сондықтан бос кеменің трюмдарына міндетті түрде жүк ( құм, қиыршық тас) тиеледі. Су көлігінің күрделісі- сүңгуір қайықтар. Сүңгуір қайықтар суға батуы кезінде оның суға толатын арнаулы орындары болады. Бұл кезде қайыққа әсер ететін ауырлық күші артады да, ол суға батады. Қайық жоғары көтерілген кезде қуатты сорғылар ауаның көмегімен олардан суды айдап шығарады. Бұл кезде Ға < ҒА ауырлық күші ығыстырушы күштен аз болады да, қайық су бетіне көтеріледі. Су көлігі ауаға, суға жағылған бензиннің зиянды қалдықтарын шығарады, теңізге төгілген мұнай онда мекендейтін балықтарға аса қауіпті. Су көлігінің ең экологиялық таза түрі –сал, желкенді кемелер. Адам баласы ежелден-ақ суда ғана емес, ауада ұшуға арналған құралдарды жасауды көздеген. Осы мақсатпен ауа шарлары, аэростаттар, дирижабльдер жасалды. Ауа шарлары қабықтан не баллоннан, аспалы жүйеден, адам отыратын орыннан тұрады. Ауа шарын алғаш 1783ж француздар ағайынды Монгольфелер ойлап тауып, бұл шарлармен қой, әтеш, үйрек ұшырылды. Адамдар 1783 ж қарашасынан бастап ұша бастады. 1887ж күннің тұтылуын бақылау үшін ауа шарында орыс ғалымы Менделеев ұшқан. Алғашқы ауа шарлары бізді қоршаған ауа тығыздығынан жеңіл жылытылған ауамен толытырылған. Кейін сутегі, гелимен, уадан жеіл газдармен толытырылды. Олар аэростаттер деп аталады. Атмосфераның жоғарғы қабатттарын зерттеу үшін 1930ж старостаттар жасалды., ол 20км дейін көтерілді, оның кешілігі қай жақтан жел соқса, сол жаққа ұшатын, басқарылмайтын болды. Кейін адам басқаратын дирижабльдер жасалды. І-ші, ІІ-ші дүние жүзілік соғыста көптеген елдердің қарулы күштері аэростаттарды қолданды, олар барлау, радиоантенна қызметін атқарды. Қазіргі кезде көптеген зерттеу старостаттары атмосфераны, ауа райын бақылау үшін шар-зондтар ұшырылады. Ауа шарлары жарнамалау ретінде, дирижабльдер аэрофото түсіруге қолданылады. Ареометрлер Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған құрал ареометр деп аталады. Өзіндік ерекше пішіні бар ареометр түбі кішкене металл кесектерімен ауырлатылған шыны құтыдан тұрады. Құтыдан жоғары жағы тығыздықтың градуриленген шкаласы орналасқан жіңішке түтікше пішінді өзекке жалғасады. Ареометр сұйық ішінде тік қалқып жүзе алады.

 

ІV Эксперименттік тапсырма.

 

1.     Құты алып, оның ішіне әр түрлі пішіндегі қиыршық құм саламыз. Сонан соң оны суға салып, бататынын, жүзетінін бақылаймыз.

      Бұны – француз математигі әрі философы Рене Декарт ашқан.

2.     Стакан, қағаз, су берілген. Содан Архимед күшін анықтау.

 

V Есептер шығару.

31-жаттығу.

1. Кеменің суға батқан бөлігінің көлемі 25 м3. Кеменің массасы неге тең? Судың тығыздығы 1000 кг/м3.

 

Берілгені:                                Формуласы:                     Шешуі:

V = 25 м3                                  ρ = m/V                                          m = 103кг/м3 * 25 м3 =                                                                         

ρсу = 1000 кг/м3                         m = ρ·V                           = 25*103кг = 25 т

табу керек m= ?

VІ Топпен жұмыс, яғни «Жер», «Теңіз», «Ауа» тақырыптары бойынша пәндермен байланыстыру.

 

Жер                                    Теңіз                           Ауа

Физика

Биология

Әдебиет

Химия (география)

 

VII Қорытынды. Деңгейлік тапсырмалар.

 

І деңгей.

1.     Қызған ауа жоғары көтеріледі, ал суық ауа төмен түседі. Осы құбылысты түсіндіріңдер.

2.     Шелектегі су бетінде бос мыс кастроль қалқып жүр. Егер кастроль батып кетсе, шелектегі судың деңгейі өзгере ме?

 

ІІ деңгей.

Кеменің салмағы 1000 кН. Ол қанша суды ығыстырады?

Берілгені:                   Формуласы:              

Р = 1000 кН                FA = ρgV                   

Т/к: V - ?                    FA = P

                                   V= P/ρg

 

Шешуі:

V =  =   = 102м3 = 100 м3

 

ІІІ деңгей. Теңізде мұз қалқып жүр. Мұздың 195 м3 көлемі судың бетінде болса, оның жалпы көлемі және суға батып тұрған бөлігінің көлемі қандай?

ρ1мұз = 0,9·103 кг/м3

ρ2 теңіз =1,03·103 кг/м3

 

Берілгені:                                     

V1 = 195 м3

ρ1мұз = 0,9·103 кг/м3

ρ2 теңіз =1,03·103 кг/м3

Т/к: V; V2= ?

Шешуі: Р = FA = mg ,  m =  ρ1V,      V = V1+V2

                      FA = ρ2gV2

              ρ2gV2  = ρ1Vg     ρ2gV2  = Q1 = (V1+V2)g

              ρ2gV2  = ρ1V1g  + ρ1gV2 ,   ρ2gV2  - ρ1gV2= ρ1V1g

V2 =  =

V2 = 1350 м2

V =(1350+195)м2 = 1545 м3

 

VIII Бағалау.

ІХ Үйге § 57-59 оқу. 31,32 –жаттығулар.

Күні: 24.02.2012

Сабақтың тақырыбы: Ареометр. Су көлігі. Ауада ұшу.

Сабақтың мақсаты:

1.     Білімділік: Ареометрлер, су көлігінің жүзу шарттарын, ватерсызықты, кеменің су ығыстырымын, ауа шарының көтеру биіктігін ұғындыра отырып білім, білік дағдыларын қалыптастыру.

2.     Дамытушылық: Физикалық формуланы тиімді пайдалана білу дағдыларын, оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттерін арттыру.

3.     Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, өзін-өзі бағалай білуге, жауапкершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Қараевтың технологиясы мен модульдік оқыту технологиясының элементтерін пайдалану.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта.

Сабақтың пәндермен байланысы: математика, әдебиет, биология, химия.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесіп, түгендеп, зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау.

1.     Қысымның формуласы.             =

2.     Архимед күші.                             g = 9.8 Н/кг

3.     Еркін түсу үдеуі                           133 Па

4.     Ауырлық күші.                             F = gV

5.      1 мм.сынап бағанасы.                 p =

6.     Сұйықтағы қысым.                      Р= F/S

7.     Гидравикалық поршен                 F = mg

 

2. Денелердің жүзу шарттарын сұрау.

1.     Fa = FA  дене батып ішінде жүзеді.

2.     Fa > FA  батады, түбіне шөгеді.

3.     Fa < FA  бетіне көтеріледі, қалқып шығады.

 

3. Эксперименттік тапсырма.

Бөтелке, жұмыртқа, сіріңке, қағаз берілген. Жұмыртқаны бөтеклкенің ішіне түсіріп бер, не байқадың?

 

ІІІ Жаңа сабақ.

 

1.     Нені білу керек:

 

-         ареометрді, лактометрді білу;

-         денелердің жүзу шарттарын, кеменің су ығыстырымын, ватерсызықты, кеменің батуын, су бетіне көтерілуін, ауа шарының көтеру биіктігін білу;

-         физикалық шамаларының формулаларын білу;

-         физикалық шамалардың бір-бірімен байланысын білу.

 

 

2.     Нені меңгеру керек:

 

-         табиғаттағы, техникадағы қолданылуын меңгеру;

-         өмірмен байланысын, маңызын меңгеру;

-         физикалық шамалардың анықтамаларын, формулаларын меңгеру.

 

Су көлігі. Ауада ұшу туралы мәлімет жинап,хабарлама дайындап келу тапсырылған. Су көлігі- энергияның пайдалануы жағынан көліктің ең арзан түрі. Ең алғаш желкенді қайықтар б.э.д 3000 жыл бұрын жасалған. Кейін олар пармен жүретін кемелермен толықты. 1903 ж Волгада алғаш рет дизельді кеме жасалды. 1959ж атомдық ледокол «Ленин» Арктикада қолданылды. Қазіргі кезде кемелер күрделі инженерлік құрылғылар, олар суда да, су астында да , үстінде жүзеді. Кеме суда орнықты , қауіпсіз жүзуі үшін ол берілген бір тереңдікке дейін ғана суға батуы тиіс. Кеменің суға бататын тереңдігі шөгім деп аталады. Рұқсат етілген шөгім кеменің корпусында қызыл сызық- ватерсызықпен белгіленеді. Кеменің ватерсызықтан төмен батуы өте қауіпті, бұдан кеме батып кетуі мүмкін. Егер ватерсызық- су деңгейінен жоғары болса, кеме жеткілікті дәрежеде суға батпаса, толқындар оны теңселтіп, аударып тастуы мүмкін. Сондықтан бос кеменің трюмдарына міндетті түрде жүк ( құм, қиыршық тас) тиеледі. Су көлігінің күрделісі- сүңгуір қайықтар. Сүңгуір қайықтар суға батуы кезінде оның суға толатын арнаулы орындары болады. Бұл кезде қайыққа әсер ететін ауырлық күші артады да, ол суға батады. Қайық жоғары көтерілген кезде қуатты сорғылар ауаның көмегімен олардан суды айдап шығарады. Бұл кезде Ға < ҒА ауырлық күші ығыстырушы күштен аз болады да, қайық су бетіне көтеріледі. Су көлігі ауаға, суға жағылған бензиннің зиянды қалдықтарын шығарады, теңізге төгілген мұнай онда мекендейтін балықтарға аса қауіпті. Су көлігінің ең экологиялық таза түрі –сал, желкенді кемелер. Адам баласы ежелден-ақ суда ғана емес, ауада ұшуға арналған құралдарды жасауды көздеген. Осы мақсатпен ауа шарлары, аэростаттар, дирижабльдер жасалды. Ауа шарлары қабықтан не баллоннан, аспалы жүйеден, адам отыратын орыннан тұрады. Ауа шарын алғаш 1783ж француздар ағайынды Монгольфелер ойлап тауып, бұл шарлармен қой, әтеш, үйрек ұшырылды. Адамдар 1783 ж қарашасынан бастап ұша бастады. 1887ж күннің тұтылуын бақылау үшін ауа шарында орыс ғалымы Менделеев ұшқан. Алғашқы ауа шарлары бізді қоршаған ауа тығыздығынан жеңіл жылытылған ауамен толытырылған. Кейін сутегі, гелимен, уадан жеіл газдармен толытырылды. Олар аэростаттер деп аталады. Атмосфераның жоғарғы қабатттарын зерттеу үшін 1930ж старостаттар жасалды., ол 20км дейін көтерілді, оның кешілігі қай жақтан жел соқса, сол жаққа ұшатын, басқарылмайтын болды. Кейін адам басқаратын дирижабльдер жасалды. І-ші, ІІ-ші дүние жүзілік соғыста көптеген елдердің қарулы күштері аэростаттарды қолданды, олар барлау, радиоантенна қызметін атқарды. Қазіргі кезде көптеген зерттеу старостаттары атмосфераны, ауа райын бақылау үшін шар-зондтар ұшырылады. Ауа шарлары жарнамалау ретінде, дирижабльдер аэрофото түсіруге қолданылады. Ареометрлер Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған құрал ареометр деп аталады. Өзіндік ерекше пішіні бар ареометр түбі кішкене металл кесектерімен ауырлатылған шыны құтыдан тұрады. Құтыдан жоғары жағы тығыздықтың градуриленген шкаласы орналасқан жіңішке түтікше пішінді өзекке жалғасады. Ареометр сұйық ішінде тік қалқып жүзе алады.

 

ІV Эксперименттік тапсырма.

 

1.     Құты алып, оның ішіне әр түрлі пішіндегі қиыршық құм саламыз. Сонан соң оны суға салып, бататынын, жүзетінін бақылаймыз.

      Бұны – француз математигі әрі философы Рене Декарт ашқан.

2.     Стакан, қағаз, су берілген. Содан Архимед күшін анықтау.

 

V Есептер шығару.

31-жаттығу.

1. Кеменің суға батқан бөлігінің көлемі 25 м3. Кеменің массасы неге тең? Судың тығыздығы 1000 кг/м3.

 

Берілгені:                                Формуласы:                     Шешуі:

V = 25 м3                                  ρ = m/V                                          m = 103кг/м3 * 25 м3 =                                                                         

ρсу = 1000 кг/м3                         m = ρ·V                           = 25*103кг = 25 т

табу керек m= ?

VІ Топпен жұмыс, яғни «Жер», «Теңіз», «Ауа» тақырыптары бойынша пәндермен байланыстыру.

 

Жер                                    Теңіз                           Ауа

Физика

Биология

Әдебиет

Химия (география)

 

VII Қорытынды. Деңгейлік тапсырмалар.

 

І деңгей.

1.     Қызған ауа жоғары көтеріледі, ал суық ауа төмен түседі. Осы құбылысты түсіндіріңдер.

2.     Шелектегі су бетінде бос мыс кастроль қалқып жүр. Егер кастроль батып кетсе, шелектегі судың деңгейі өзгере ме?

 

ІІ деңгей.

Кеменің салмағы 1000 кН. Ол қанша суды ығыстырады?

Берілгені:                   Формуласы:              

Р = 1000 кН                FA = ρgV                   

Т/к: V - ?                    FA = P

                                   V= P/ρg

 

Шешуі:

V =  =   = 102м3 = 100 м3

 

ІІІ деңгей. Теңізде мұз қалқып жүр. Мұздың 195 м3 көлемі судың бетінде болса, оның жалпы көлемі және суға батып тұрған бөлігінің көлемі қандай?

ρ1мұз = 0,9·103 кг/м3

ρ2 теңіз =1,03·103 кг/м3

 

Берілгені:                                     

V1 = 195 м3

ρ1мұз = 0,9·103 кг/м3

ρ2 теңіз =1,03·103 кг/м3

Т/к: V; V2= ?

Шешуі: Р = FA = mg ,  m =  ρ1V,      V = V1+V2

                      FA = ρ2gV2

              ρ2gV2  = ρ1Vg     ρ2gV2  = Q1 = (V1+V2)g

              ρ2gV2  = ρ1V1g  + ρ1gV2 ,   ρ2gV2  - ρ1gV2= ρ1V1g

V2 =  =

V2 = 1350 м2

V =(1350+195)м2 = 1545 м3

 

VIII Бағалау.

ІХ Үйге § 57-59 оқу. 31,32 –жаттығулар.