Қазыналы құтты өлкем Қарағанды
Қарағанды облысының құрылғанына 80 жылтолды. Алып құрылық Еуразияның қақ ортасындағы ауқымды кеңістікті ен жайлапжатқан Қазақстан Республикасы атты байтақ мемлекет үшін қазыналы өлкеміздіңқадірі бөлек екенін біз, қарағандылықтар, орынды мақтаныш етеміз. Батысы Торғай ойпатына тіреліп, шығысы Қара Ертіске еңкейіп барып тоқтайтын, түстігін Балқаштың көгілдір, толқындары шайып жатса, терістігі көк Есілменкөмкерілген ұлан-ғайыр Сарыарқа сан ғасырлардан бері қазақ деген бұла халықтыңқұтты қонысы болып келеді. Тарих қарияға жүгінсек, осынау далада адамзатдамуының ұлы көшіне ықпалын тигізген талай оқиғалар мен құбылыстардыңөткенінен куə боламыз. Ғайса пайғамбар, туғаннан бергі жыл санаудың VІІІ-ХІғасырларында бұл өңірде көне сақтар мен көк түріктердің өзін басып қимақтар менқыпшақтардың куатты бірлестігі Қимақ қағанаты ғұмыр сүріп, кейін оның орнынаДешті Қыпшақ державасы құрылған дейді шежіре шерткен сыр. Əлем билеушісі Шыңғысханның шапқыншылығынан кейін Бату құрған АлтынОрданың құрамына кірген Сарыарқа XV ғасырдың ортасында өздерінің дербесхандығының шаңырағын көтерген қазақ атты көшпелі көкжалдардың мемлекеттігін, оның экономикасын нығайтуға, халқының əлеуметтік-тұрмыстық проблемаларыншешуге онды əсер еткені хақ. Орталық Азияда XVIII ғасырдан бастап орын алған тарихи оқиғалардың, əсіресе, көшпелі қырқыстардың салдарынан Қазақстан Ресей тарапынан отарлана бастады. Сөйтіп, осыдан 200 жылдай бұрын Сарыарқкада Ресей империясының алғашқыбекіністері — Қарқаралы (1824), Ақтау (1837), Ұлытау (1841), т.б. қазақ-орысстаницалары пайда болса, көп ұзамай ол халықтар түрмесіне айналып, жергіліктіжұрттың тынысын тарылта түсті. 1833 жылы Аппақ Байжановтың Қарағанды өзектен тапқан көмір кені арада бірғасыр өткен соң Орталық Қазақстан өңірінде өнеркəсіпті облыстың құрылуынасептігін тигізгенімен, дəл сол мезгілде шетел басқыншыларының, Батыспайдақорларының аранын ашқаннан басқа түк те бермегені анық. Тіпті, адам қанынсудай шашып, бұрынғы патшалық Ресейдің орнына құрылған Социалистік Одақ тақазақ даласының ен байлығын исн иеленуден басқа пиғыл ұстанбағаны баршаға мəлім. Суы — бал, көдесі — май, самалы — саумал Сарыарқада бұрын-сонды болмағаннəубет ұйымдастырып, жергілікті халықты ақсөңке қылып қырған соң ондақылмыскерлердің ордалы ұясын — КарЛАГ орнатып, өктем ұлттың империялықсаясатын одан əрі өрбітумен болды. Өнеркəсіпті дамыту, тың игеру желеуімен облысөңірінс қашқандар мен пысқандарды қойдай тоғытып, қазақтардың өз жеріндеазшылыққа айналуына əкеліп тіреді. Негізінен шикізат өндірумсн шектелген, Одақтың Ресейлік бөлігіндсгі ұқсатушыкəсіпорындарға тəуелді мұндай өнеркəсіп ошақтарының қабілет-қарымы қызылимперия ыдыраған алғашқы жылдардың өзінде-ақ байқалып қалды. Оның үстіне, республикамыз тəуелсіздік алғаннан кейінгі 5-6 жыл бойы облыс тізгінін қолынаұстаған, Қазақстанның келелі келешегіне көз тігуден гөрі тарихи отанына көбірекжалтақтайтын, өздерінің сөзімен айтқанда, канша асырасаң да орманға қарап ұлитынұлттың өкілдері облысты тұралатып-ақ тастады. Бұл кері кету процесі тек соңғы 3-4 жыддың жүзінде ғана тоқталып, табандылықпен жүргізілген салауатты саясаттың, шетелдік жəне отандық инвестицияны орынды пайдалана білудің арқасында жаңамыңжылдықтың жүзі ауғаннан бері қазыналы өңірде оң қадамдар байқала бастады.
Сарыарқаныңқұбыласында киіз туырлықты қазақтың ұлт болып ұйысу, халық болыл қалыптасупроцесінде тарихи роль атқарған ұлыс ұясы Ұлытау жатыр. Тек Алаш жұртының ғанаемес, дүниежүзілік тарихтың дамуына ықпал еткен Жошы, Тоқтамыс, Едіге, АқсақТемір сияқты алыптардың, Кетбұға, Қотан, Асан Қайғы, Қазтуған тəрізді айыр көмей, жез таңдай жыраулардың дала демократиясының дарабозы Қаздауысты Қазыбектің, қазақтың тұңғыш академигі Қаныш Сəтбаевтың табаны тиген касиетті топырақ бұл. Бетбақ даланы көктей өтіп, Көкше теңіз — Балқашқа төніп тұрған, сыры да, сымбаты да бөлек Бектауатадан терістік шығысқа назар салсаңыз, ОрталықҚазақстандағы ең биік шоқы — Қызыларайдың Ақсораңы (1565 м) мен мұндалайды. Адамзат өркениетінің өткен бір белесіне Беғазы — Дандыбай деген атаумен ізқалдырған мəдениет жəдігерлері осы таудың қойнауында жатыр. Арқадағы жержаннатыҚарқаралы осыдан қол созым жерде, іргесінде Кенттің керім қарағайлары, кербез жартастары көз тартады. Сандалтып Орта жүзді əнмен қырған Біржан салдың, аспандағы аққуға үнін қосқан Айтбай Демікпеұлының, Шөже мен Кемпірбайдың, күшатасы Қажымұқан мен сұлу Майраның өнеріне тəнті болған Қоянды жəрменкесініңшығыс қапталында Балқантау мұнартады. Көмекей əулие атанған Бұқар жырау бабамыздың есімін иеленген ауданда тағыбір биік — Семізбұғы бар. Жыр алыбының мүрдесі де қарағайы мен қайыңы, талы ментерегі аралас өскен тау ішінде — терістікке қарай созылып барып Баянға ұласатынДалбаның қойнауында. Осы таулардан бастау алатын үлкенді-кішілі өзендер облыстың төрт құбыласынатүгел тарайтынын аңғарамыз. Сарыарқаның күретамыры болып табылатын НұраҚарақуыс тауынан көзін ашып, батысқа қарай ақса, бастауы сонымен қапталдас Талды— терістікке, Түндікті — шығысқа, Тоқырауын — түстікке тартады. Бұғылыданбастау алып түстік-батысты бетке ұстаған Сарысу Бетбақ даланы жарып етіп, Шұғажетіп жығылуға ұмтылады. Есіл мен Құланөтпес солтүстікке сырғиды. Облысымыздың батысындағы Арғанаты тауының қолат-қойнауларынан нəр алатынағын сулар да əр тарапқа: Кеңгір — оңтүстікке, Байқоңыр — құбылаға, Бозай — батысқа, Терісаққан — солтүстікке қарай ағатынына куə боламыз. Сарыарқаның қырарқасы облыс өңірінен өтетініне осының өзі-ақ дəлел. Балқаш, Қарасор, Балықтыкөл тəрізді су айдындары тек облыстағы ғана емес, бүкіл республикадағы ірі көлдердің қатарынажатады. Алдымыздағы арғымақ жылының қарсаңында 80 жасқа толғалы отырғаноблысымыздың орталығы Қарағанды тұрғындарының саны, инфрақұрылымдықсипаты жағынан республикамыздағы екінші шаһар екені баршаға аян. Олстратегиялық тұрғыдан да еліміздегі аса маңызды орталықтардың бірі болып саналадыМұнда ғылым мен білім бер; өнеркəсіп пен қаржы жүйесінің денсаулық сактау саласымен спорттың, мəдениет пен өнерді ірі, кешенді орталықтар шоғырланған. Өзінқамтамасыз етумен ғана шектеліп калмай, республикалық бюджетті қалыптасуына даедəуір үлес қосып келе жатқан облысты экономикасы өркендеуіне, халықтыңəлеуметтік мұктаждары шешілуіне, мəден деңгейінің жоғарылауын Жезқазған, Теміртау, Балқаш сияқты өнеркəсіп алыптарының, Сəтбаев, Саран тəріз; біршамадамыған қалаларды онды ықпал жасап отырғаны де туғызбайды. Соңғы уақыттар: Шахтинск, Қаражал қалалары облыс шаңырағын демеуші уық қатарына косылыпқалған селолық аудандары да нарықты экономикаға бейімділік танытып, дербес күнкөруге кабілеттіліктерін көрсете бастады Бұл қалалар мен аудандарды құрылу, қалыптасу, даму жолдары, оларға тəн ерекшелікте облыстың ортақ игілігіне қосыпотырған үлестеріжайлы дербе əңгіме өрбітетін боламыз. Қарағанды құрыш қорытып мыс айыратын, көмір қазып машина жасайтын, дəн өсіріп, мал бағатын өренімен ғана емес ұлттық мəдениетке, қала бері адамзат өркениетіне қосаты өнерімен де ерекшеленеді. Ұлт рухының қалыптасуын өлшеусіз үлес қосқан Қаздауысты Қазыбек, Бұқаржырау тəрізді абыздарға атақоныс болған топырақтан шертпе күйдің бабасыТəттімбет, кос ішекті қоңыр домбыраның күмбірімен өлі табиғатқа жан бітіргенҚыздарбек, Сайдалы Сары Тоқа, Аққыз, қыл қобызымен жүрек кылын козғаған .Ықылас тəрізді дəулескер күйшілер, халықтың арман шерін айтқан Жанақ, Шортанбай, Нарманбет, Əсет, Доскей, Жолдыкей сынды ақын-жыршылар, Арқадағы əн мектебініңбіртуар өкілдері Айтбай, Мəди, Шашубай, Төлебай сал, Ғаббас Қали шығуы заңдылық Сарыарқа — Шабанбай Қараменде, Жанғұтты тəрізді қара қылды қақ жарған бишешендер, Сеңкібай, Жалаңтөс Жарылғап, Байғозы, Матақ, Ақжолтай Ағыбай сындьбатырлар туған өлке. Сол дүлдүл мен бұлбұлдардың асыл қасиетін, мұрасын тал бойына қондырған, өркенді облысымыздың өткені мен бүгінін өшпес ерлігімен, өршіл өнерімен, өлшеусізеңбегімен өрнектеп келе жатқан өрендер де жетерлік
Бастауыш сыныптардың әдістемелік бірлестігі.
