№13 жалпы орта білім беретін кәсіби еңбекке баулу мектебінде қазақ тілі мен қазақ әдебиеті бірлестігінде жеті мұғалім жұмыс істейді. І санатты үш мұғалім, ІІ санатты екі мұғалім, бір жас маман, санаты жоқ екі мұғалім.
Мұғалімдер төрт бағытта жұмыс істейді:
- Оқушылардың білім сапасын көтеру жоспары - Өзіндік білім көтеру жоспары - Үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жүргізу - Үлгерімі жоғары оқушылармен жұмыс жүргізу.
Әдістемелік бірлестік жетекшісі – Қайырбаева Сағат Жәлелқызы.
Еңбек өтілі – 26 жыл, санаты І.Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Қазақ тілі сабағында оқушылардың сауатты жазу дағдыларын арттыру».
Ешманова Рымтай Оразқызы Еңбек өтілі – 11 жыл, санаты І.
Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Қазақ тілі сабағында әр оқушымен жеке индивидуалдық жеке жұмыс»
Ақылбекова Гүлнар Ермекбайқызы Еңбек өтілі – 24 жыл, санаты ІІ. Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Басқа тіл өкілдерінде тіл дамыту мен сауатты жазу» Шербаева Анаргүл Шазындақызы Еңбек өтілі – 19 жыл, санаты І.
Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Қазақ тілі сабағында сөйлеу тілін деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыту».
Оспанова Тойжан Кеңесқызы Еңбек өтілі – 11 жыл, санаты ІІ.
Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Қазақ тілі сабағында ойын түрлерін қолдану».
Еркебаланова Меруерт Ерікқызы Еңбек өтілі – 1 жыл, санатсыз.
Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Сөздік жұмысы».
Базылжанова Мақпал Серікқызы Еңбек өтілі – 3 жыл.
Өзіндік білім көтеру тақырыбы: «Деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушы қабілетін дамыту».
Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті бірлестігінің мұғалімдері «Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті сабақтарында жаңа технологияның элементтерін қолдану» тақырыбымен жұмыс істейді.
Қазақ тілі әдістемелік бірлестік жетекшісі Қайырбаева Сағат Жәлелқызы қалалық ғылыми – практикалық конференциясына мақала жазды.
Тақырыбы: Қазақ тілі сабақтарында жазу сауаттылығын дамыту жолдары.
Қазіргі замандағы оқу үрдісі қоғамдағы даму талаптарына сәйкес келу керек. Президенттің жолдауында көрсетілгендей нарықтық экономикада, бәсекеге қабілетті, білікті, мәдениетті мамандар қажет. Мәдениеттіліктің басты белгісі- сауаттылық.
Сауаттылық дегеніміз не? Біріншіден, ол сауатты оқи және жаза білу, грамматикалық қателерді жібермеу. Жазудағы сауаттылық емле және тыныс белгілерін дұрыс қолдану.
Біздің елімізде қазақ тілі мемлекеттік тіл болғандықтан әрбір Қазақстан азаматы қазақ тілінде сауатты сөйлеп, қарым-қатынас жасап, сауатты жаза білуге міндетті.
Өз тәжірибемізде байқағанымыз орыс мектебінде оқушылардың ауызша сауаттылығымен жазу сауатылығы бір деңгейде емес. Оқушылар көбінесе ауызша жақсы жауап берсе де, жазғанда қате жібереді.
Мұғалімнің міндеті жазу сауатылығы мен сөйлеу сауатылығын бір деңгейге келтіру. Сонда ғана біз мәдениеті, сауатты тұлға тәрбиелейміз.
Өзге ұлттың балалары мектепке келгенде сөйлеу әрекеті өз ана тілінде қалыптасып келеді. Сондықтан қазақ тілін меңгере бастағанда төл дыбыстар қиындық туғызады. Осы қиындықты жою үшін бастауыш сыныптардан бастап қазақ тіліндегі ерекше дыбыстармен келген сөздерді дұрыс екпін түсіріп айтуға жаттықтыру, әр сабақта жаттығу жұмысынан кейін міндетті түрде оқушы сөйлем ішіндегі сөздерді буынға бөліп және әр түрлі жаттығу тапсырмаларды орындау керек.
Мысалы: Төл дыбыстарды үйреткенде .
Ә әрпі сөздің 1-ші буынында, жіңішке сөздерде қолданады.
Әже, әке, дәрігер, әрбір т. б.
Тілде Ә әрпінің осы негізгі ережеге бағынбай қолданатын жерлері бар.
Мысалы: Сірә, мәрмәр, Күләш т.б.
Осы бағытпен қазақ тіліне тән дыбыстарды түсіндіру тиімді деп ойлаймыз.
Төл дыбыстарды бекіту мақсатымен сабақта мынадай ойын түрлерін қолдануға болады.
«Кім жылдам ойыны»
1. Тек қала ( а, е, ы, і ) дауысты дыбысы бар сөздер ойлап жазыңдар.
Мысалы:
Ы (ыдыс, ыстық, ыдырыс)
І (ілгіш, ірімшік, тіршілік)
Е ( береке, текемет, ермек)
2. Қай жағынан оқыса да мағынасы өзгермейтін сөздерді ойлап жазыңдар.
Мысалы: нан, қырық.
3. «Адасқан әріптер» ойыны. Дыбыстарды тіркестіріп сөз жасаңдар.
1. Р, О, Б (бор)
2. А, Ш, А, Ғ (ағаш)
3. К, Т, Р, Е, М, Е ( керемет)
4. Қ, Ы, Ы, З, Қ (қызық)
5. І, М, Б, Л, І (білім)
Сауатты жазуға бағыттаудың тағы бір жолы оқушылардың үндестік заңын толық меңгеріп, қолдана білуі. Сабақта мынадай тапсырмаларды қолдануға болады.
Түбір сөздерге түрлі қосымшаларды қосып жазыңдар.
Үлгі:
шы
лық
оқу да
ға
мен
Сөз, жер, ат, бас, қол, батыр.
Қарамен берілген сөздердің түбірлерін анықтаңдар. Түбірдің соңғы дыбысының өзгеру себебін түсіндіріңдер.
Үлгі: еңбегі - еңбек.
1.Еңбегі аздың өнбегі аз.
2. Ердің атын еңбек шығарар.
3. Жердің сәні – егін, ердің сәні – білім.
4. Кітап - білім бұлағы, бұлақ - өмір шырағы.
5. Еңбек түбі –береке.
6. Білімді мыңда жығады, білімсіз бірді жығады.
7. Білім - бақтың жібермейтін қазығы, білімсіз бақ әлдекімнің азығы.
Оқушылардың сауаттылығын, көтеруде және бағалауда диктант түрлерінің мәні зор. Сабақта мынадай диктант түрлерін өткізуге болады.
Бастауыш сыныптарда төл дыбыстарды оқыту кезінде әріп диктантын, буын диктантын, сөз диктантын өткізу.
Жаңа сөздерді бекіту мақсатында, көру, есте сақтау қабілеттерін дамыту мақсатында сөздік, көру диктантарын өткізу.
Оқушылардың өтілген материалды қандай дәрежеде игергендігін анықтау және бекіту үшін терме және бақылау диктанттарын өткіземіз.
Осы диктанттардан кейін жіберілген қателерді анықтап, оқушы қатені неге жіберді, қандай тақырыптарды толық игермеген, олардың көп жіберетін қателері қандай деген сұрақтарға жауап беру үшін үнемі қатемен жұмыс жүргіземіз. Қатемен жұмысты мынадай тәсілмен жүргіземіз. Оқушы қатесін табады, ережесін анықтайды, дұрыс жазу емлесін түсіндіреді, басқа мысалдар келтіреді.
Төмендегі таблицаны толтырады.
| Қатесі | Дұрысы | Ереже шығару |
|
Ылақ
ылас |
Лақ
лас |
Л, р дыбыстары сөздің басында келе бермейді. Айтуда -ы -ү дыбыстары қолданылады жазуда елемейміз. |
| қаланын | қаланың | Жеке сөздер соңында ң дыбысы айтылуы бойынша жазылады. Жіктік жалғауы, тәуелдік жалғауының II жағы және ілік септік жалғаулары ң дыбысымен аяқталады. |
Бақылау жұмыстарын тексергенде жұппен жұмыс жасаймыз. Балалар жұпта бақылау жұмыстарын бір-бірімен салыстырып, бір-бірінің қателерін тауып алады және бір біріне түсіндіреді. Бұл ізденісте қабілетті оқушылар үлгерімі төмен оқушыларға көмектеседі, жұппен жұмыс істелінеді. Оқушылар қателерін тауып түзетеді, теріс жазған себебін анықтайды, ереже шығарады, дәлелдейді. Мұндай жұмыс тәсілі оқушыларды бірінің жауабын бірі тыңдауға, мәдениетті қарым-қатынас жасауға тәрбиеледі.
Осы тәсілдерді пайдалану нәтижесінде білім сапасы төмендегідей болды.
Қорыта айтқанда сабақта әр түрлі грамматикалық тапсырмалар қолдану фонетикалық, морфологиялық талдаулар жасу, диктанттар түрлерін жүргізу, қатемен жұмысты ұйымдастыру жақсы нәтиже береді.
Пайдаланған әдебиеттер
1Қадашева Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі – Алматы; 2005
2Ш. Қ. Бектұров. Қазақ тілі. Лексика. Фонетика. Морфология. Синтаксис.
Алматы; Атамұра 2006
«Қазақшаңыз қалай?»
Қарағанды қаласы № 13 орта кәсіби еңбекке баулу мектебінің 2010 – 2011 оқу жылындағы ересектерге арналған мемлекеттік тілді оқытып үйретуде «Қазақшаңыз қалай?» курсы басталды.
Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен бекітілген «Тілдерді қорғау және дамытудың» негізгі төрт бағыты айқындалған. Соның бірі – рессми іс – қағаздарын мемлекеттік тілге кезең – кезеңмен көшірудің нақты негізін жасау. Қазіргі таңда елімізде мемлекеттік органдар іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізуге бет бұрды.
Қазақстан Республикасының әр азаматы мемлекеттік тілді білуі парыз.
Тереңдете оқытып үйрететін "Қазақшаңыз қалай?" курсының оқытушысы: Ешманова Рымтай Оразқызы
Жалғастырушы топтың оқытушысы: Қайырбаева Сағат Жалелқызы
АС – АДАМНЫҢ АРҚАУЫ
Сабақтың мақсаты:
1) Оқушыларды дастарқан басында сақталатын рәсімдермен, ырым-тыйымдармен таныстыру. Ұлттық тағамдарымыздың қасиетімен және ұлттық ыдыс-аяқтармен таныстыру.
2) Оқушыларды дәстүрді сақтауға, нанды, басқа да тағамдарды қастерлеуге, ас ішу тәртібін есте сақтауға тәрбиелеу.
3) Оқушылардың мәнерлеп айту дағдыларын қалыптастыру, тілдерін дамыту, сөздік қорларын байыту.
Көрнекілі: нақыл сөздер, ыдыс-аяқ суреттері, қанатты сөздер.
«Тамақты тата жесең, санаңды ашар, көп жесең, ұйқы басар».
«Таспен атқанды аспен ат».
«Дүниедегі байлықтың түрі көп, солардың ішіндегі ең негізгісі де осы нан байлығы».
Сабақтың жүру реті:
I. Дастарқан басындағы дәстүрлер.
II. Ырым-тыйымдар.
III. Асты қалай ішу керек.
IV. Түрлі-түрлі тағамдар.
V. Ыдыс-аяқ туралы жұмбақтар.
VI. Қорытындылау.
1)ДАСТАРҚАН БАСЫНДАҒЫ ДӘСТҮРЛЕР.
Халық қуанышты да, қайғыны да дастарқан басында бөліскен. Өсиет айту, бата беру, достасу бәрі де дастарқан басында шешілген. Сондықтан халық дастарқанды «Құттыхананың берекесі» деп қасиет тұтады.
Дастарқаннан дәм татқандар татуласу, келісу сияқты рәсімдерді орындайды.
«Таспен атқанды аспен ат» деп халық бекер айтпаған. Себебі дастарқан дәмі-киелі. Оны татып, келісімін бұзса, астың киесі ұрады дейді.
Сонымен бірге дастарқан күнделікті отбасының тамақтануына, үйге келген адамға дәм таттыруға, ас-су беруге жайылады.
Онда ас қою, ас ұсыну, ас алу, ас қайыру, асқа бата беру рәсімдері орындалады.
Күнделікті отбасының тамақтануына жайылған дастарқан басында асты ең алдымен ата-анаға, үлкенге ұсынады.
Ас ішу кезінде ауызынды салпылдатпай, тәртіппен тамақтану, қасықты оң қолда ұстау, түзу отыру, тазалық сақтау рәсімдері орындалады.
Дастарқан жанындағы адамдар жасына қарай отырады.
Тамақ ішер алдында, тамақтанып болған соң қолға су құйылады. Құйылатын су жылы болу керек.
Қолына мен әкемнің
Содан кейін оған мен
Орамалды әпердім.
Қолға су құю оң жақтан солға қарай орындалады. Тамақтанып болғаннан кейін дастарқан басындағы ең үлкен әрі құрметті адам асқа бата береді.
Тойға жайылған дастарқанға қойылатын ас тәртібі оған жиналған адамдардың достық, туыстық қатынастарына байланыста орындалады.
Қазіргі тойларда дастарқан жаю-мәдениетті дәстүр. Онда астың барлық түрлері болады.Әсіресе жеміс пен көкөніс дастарқанның сәні.
Той – дастарқан, той үлгі.
Бай дастарқан жайылды
Атап-атап ас қойдық,
Атаға деп бас қойдық.
Жамбас қойдық құдаға
Жал мен жал сыбаға.
Қалақтай төс жездеге
Қазы-қарта өзгеге.
2) ДАСТАРҚАН БАСЫНДА САҚТАЛАТЫН ЫРЫМ-ТЫЙЫМДАР.
- Ас жүрген жерде – береке.
- Дастарқанға бірінші нанды әкеліп қояды
- Нанды төңкеріп қоюға болмайды.
- Нанды бір қолмен сындыруға болмайды.
- Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоюға болмайды.
- Қонаққа сынық ыдыспен ас беру – қонақты сыйламағандық. Және сынық ыдыспен ас ішу – жаман ырым.
- Тамақты жатып ішуге болмайды. Дені сау адам дұрыс отырып тамақтанады. Ал отыра алмайтын адам жатып ішеді. Сондықтан мүгедек адамның қылығын жасама.
- Ас ішіп болған соң «тойдым» деуге болмайды, «қанағат» деу керек.
- Дастарқаннан аттауға болмайды.
- Ертеңгі асты тастама, кешкі асқа қарама.
- Ас ішу кезінде ізет, сыйласым, инабаттылық рәсімдері сақталу керек.
- Әкесі отырғанда баласына бас тартылмайды.
- Балаға ми жеуге болмайды.
- Жас балаға ұстатпайды бұғана, онда қортық өсер дейді бұд бала. Балаға бұғана ұстауға болмайды, бойымыз өспей қалады.
3) АС ІШУ ТӘРТІБІ
- Тарта жесең, тай қалар
Қоя жесең , қой қалар,
Қоймай жесең, не қалар.
Сондықтан тамақты шектен тыс көп ішуге болмайды.
- Асты асықпай , әбден шайнап жұту керек.
- Тамақ ішіп отырып кітап оқуға, теледидар көруге болмайды.
- Әр түрлі тамақты адам денесіне қажетті витаминдер болады. Сондықтан тамақты талғаммен ішу керек.
- Әсіресе қазақтың ұлттық тағамдары адамға өте пайдалы. Ұлттық тағамдарымызға: бауырсақ, қазы-қарта, жал-жая, қымыз, шұбат, құрт тағы басқалар жатады.
4) ТҮРЛІ –ТҮРЛІ ТАҒАМДАР.
Алға жайып тұз-дәмін,
Келтіреді үй сәнін.
Ол халқымның ақ жаны,
Жақсы дәстүр маржаны,
Кең пейіл де арайлы
Осы жерден тарайды. Бұл не?
(дастарқан)
Өзі ащы
Бірақ
Дәмді етер асты. Бұл не?
(тұз)
Түсі аппақ
Тысы қатты-ақ
Екі түрлі уызы,
Жесең тәтті-ақ. Бұл не?
(жұмыртқа)
Аппақ су-дәмі тәтті,
Ішсең сусың қандырады,
Шөлдегенде қатты. Бұл не?
( қымыз)
Сұйық еті аппақ
Бауырдай боп қатыпты
Ішсең дәмі тәтті-ақ. Бұл не?
(сүт пен айран)
Әжем уыстап сығып,
Далада кептірген.
Қатты әрі тәтті
Дәмін кім бар жеп көрген? Бұл не?
(құрт)
5) ЫДЫС – АЯҚ ТУРАЛЫ ЖҰМБАҚТАР.
Отқа қойсан елпілдеп
Быж-быж етіп тұншығар
Тақиясы селкілдеп,
Танауынан су шығар.
(шәйнек)
Басы құдық-сабы сырық.
(ожау)
Сабы бар, басы шатыр
Табысын өлшеп әкеп
Құдыққа тасып жатыр.
(қасық)
Балшықтан істелген ыдыс не?
(құмыра)
Кілегей шайқап алғаным не?
(май)
Тұзын көп татқаным не?
(сорпа)
Сөреге кептіріп жайғаным не?
(құрт)
Өткір жүзді келеді,
Өте қажет құрал ол.
Ұсақтап та турар ол.
(пышақ)
Таппақтар: «Нан – ардақты, адал ас», «Бір үзім нан», «Қымыз», «Шұбат», «Сусын туралы жыр».
4 сынып
Тест
І нұсқа
1. Қазақ тілінде неше әріп бар?
А) 42
В) 32
С) 30
2. Й қандай дыбыс?
А) дауысты
В) дауыссыз
С) ұяң
3. Дауыссыз дыбыстар ... болып бөлінеді:
А) жуан,жіңішке,қатаң
В)ұяң, үнді,жіңішке
С) үнді,ұяң,қатаң
4. «Саусақ» деген сөзде неше буын бар?
А) 2 буын
В) 3 буын
С) 4 буын
5. Қазақ тілінде неше дауыссыз дыбыс бар?
А) 20
В)15
С) 10
6. «Мектеп» сөзінің аудармасын тап?
А) тетрадь
В) школа
С) класс
7. Мына сөзге қандай жалғау жалғанады?
Бала...
А) –дар
В) –лар
С)-лер
8. –лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер –
А) тәуелдік жалғаулар
В) көптік жалғаулар
С) септік жалғаулар
9. Қазақстанның астанасы қай қала?
А) Алматы
В) Астана
С) Семей
10. Қазақстанның рәміздерін атаңдар:
А)кітаптар, Ата заң, астана
В)ту, елтаңба, әнұран
С)адамдар,ұлт
11. Біздің Отанымызды атаңдар:
А) Ресей
В) Қазақстан
С) Қырғызстан
12. «Күз» сөзінің аудармасын тап:
А) зима
В) осень
С) лето
13. Көп нүктенің орнына тиісті әріпті жаз:
А...тана
А) т
В) с
С) н
14. Жуан дауысты дыбыстарды ата:
А) е,ү,і,ә
В) а,і,ғ,ұ
С) а,о,ұ,ы
15. Ұяң дауыссыз дыбыстарды ата:
А) қ,к,п,т,с
В) р,л,й,м,н
С) б,в,г,ғ,д,з,ж
16. Көп нүктенің орнына тиісті дауысты дыбыстарды жазыңдар:
К...тап, мұғ...лім
А) і, а
В) ы, ә
С) і, а
17. Жуан буынды сөздерді көрсетіңдер:
А) тау, қар
В) қала,кең
С) нан, қала
18. Жіңішке буынды сөздерді көрсетіңдер:
А) мектеп, өлке
В) қала, астана
С) қайда, сен
19. «Ет» сөзі буынның қай түрлеріне жатады?
А) ашық буын
В) тұйық буын
С) бітеу буын
20. «Дос» сөзі буынның қай түрлеріне жатады?
А) ашық буын
В) тұйық буын
С) бітеу буын
Әр апта сайын 4 сынып МАБ тесттеріне дайындалады. Бұл тесттерді Оспанова Тойжан Кеңесқызы жүргізіп отырады. Осы тесттерді сіздер "Мұғалімдер көмегіне" бөлімінен ала аласыздар
