Жайдарлылық - адамдардың бір – біріне деген жылулығын ашатын кілт
Өз уақытың мен өзге адамның уақытын қадірле және бағала: кешігу –ол әдепсіздік; уақытында бәрін істей біл.
Алғыс алу мықтының мейірімділігі, қарғыс алу –мейірімсіздіктің белгісі. Есіңде болсын, сенің көнілсіз бейнең, басқа да адамдардың әсіресе, жақындарының қуанышын бұзады. Тазалық – сыпайылықтың белгісі, бірақ есіңде болсын, үсті –басыңды үйіңде ұқыпта. Тәрбиелі адам әрқашан мәдениетті, кішіпейіл, ол біреуге міндет етпейді, кетерде: сізбен өмір сүруге болмайды, демейді. Тәрбиелі адамдар «суық пен тынышсыздықты, күйген етті, ащылықты, бөгде адамның үйінде қатысын және т.б. бәрін кешіре береді. Біреудің көзінше ұрыс-керіс шығармайды, көп сөзге әуес емес, байсалды» (А.П.Чехов) Өзінің ішкі жан дүниеңді, уайым қайғыңды қоғам алдында талқылама. Әлсіз қарттар мен ауру адамдарға шыдамдылық пен сезім талдық көрсет. Алдыңда әйел адам немесе өзіңнен үлкендер адам келсе, орныңды бер. Сәлемдесу – бұл көңіл бөлу, сыйластық, татулықтың белгісі, сондықтан ол жергілікті дәстүрге қарай нақты әрі сабырлы болу керек. Таныстардың сәлемдесуі ішінен шыққан қуаныштан, сыйластықтан көңіл аударуды білдіреді, жасанды сәлемдесуге болмайды. Ең бірінші кішілері үлкендермен, қарамағындағылар жетекшісімен, ерлер әйелдермен сәлемдеседі. Адамдар отырған мекемеге кіріп келген бірінші бәріне бірдей сәлем береді, таңдамалы адамдармен амандасқан тәрбиесіздіктің белгісі. Біреумен сөйлескенде жалықтырмауға тырыс. Тегін атап шақыру оны кішірейтіп айтқанмен бірдей. Өзге біреге ұқсаудан аулақ бол (К.С.Станиславский) Түймедейді түйедей қылып басқа біреудің ашуын шақырып дау-жанжал қылма. Есіңде болсын, басқа адамдар да сен сияқты: олардың қадамдары мен әдеттерінен бір - бірінен айырмашылығы болады, соңдықтан оларды жаман демей, шыдамдылық таныт. Басқа біреудің киіміне, физикалық кемістігіне, сөйлегеніндегі кемшілігіне көңіл аударма. Қарапайым болу нағыз адамгершіліктің белгісі. Егер де орындай алмайтын болсаң, сөз беремуге тырыс. Әзілдескенде шамасын біл, басқа біреудің намысына тиме (Г.Гейне).
Психолог кеңесі
• Балаңызға өз даму сатысынан сай керегін, қажетін беріңіз. • Осы шақпен болашақты ұштастыра біліңіз. • Мынаны ажырата біл: Өз тәніңмен өмір сүр және оны сырттай көре біл. • Саналы әрекетпен санадан тыс әрекетті ажырата біл • Өз ұстанымыңды өзгенікінен ажырата біл • Жарты мен бүтінді ажырата біл • Дағдарысты қорқыныш деп санаудан аулақ бол, керісінше оны даму, өсу мүмкіндігі деп сана • Шынайы мен жалған өмірді ажырата біл • Адам өмірі – бұл үнемі жамандықты жақсыға айналдыру құбылысы екенін түсін • Батылды адам ғана бақытты бола алады • Батыл адам ең алдымен, өзіне және өзгеге жақсылық жасай біл. Өзіне жақсылық жасай алған адам өзгеге де жамандық жасамайды
Жағымды тәрбие қағидалары
1. Балаға өз қажеттілігін түсіну
Бала өзін жақсы көретінін, қажеттілігін сезінуі тиіс. Ата-анасы баланың жақсы қылықтарына назар аударса, көп уақыт бөлсе, бала өзін жақсы сезінеді.
2. Бір-біріне сыйлы болу
Баланың мәселелерін бірге шешіп, өз қателеріңізді түсініп, үйренсеңіз, балаңызға құрмет көрсеткеніңіздің белгісі. "Маған сыйластықпен қарасаңыз, мен де сізге сыйластықпен қараймын" деген қағиданы білуіңіз керек.
3. Баланы қандай болса да жақсы көріп қабылдау
Балаңыз кез-келген жағдайда, қандай да бір қателік жасаса да ата-анасының махаббатын сезінуі тиіс. Баланың қылықтарын сынап бағалауға болады, алайда оның тұлғасына баға беруіңіз дұрыс болмайды.
4. Тәрбиелік әсерлердің тәртібі
Қажетті "болмайды" және "жоқ" деген шектеулерді де дұрыс пайдалану керек. Шектеу жасағанда тұрақты болуыңыз қажет. Бірде "болмайды" десеңіз, бірде рұқсат етсеңіз балаңыз келесіде жанжал шығаруы мүмкін. Әкесі мен анасының шектеулері бірауыздан болуы тиіс.
5. Дұрыс құрылған қарым-қатынас
Балаңызға өз пікіріңізді білдірсеңіз, ол оған сенім білдіретіңізді түсініп, тәртібін өзгертеді.
6. Күнделікті қарым-қатынаста жағымды сөйлемдерді айту:
- Сенімен бірге болған жақсы
- Сені көргеніме қуаныштымын
- Сен ...... маған ұнайды
- Мен сені сағындым
- Сенің болғанын қандай жақсы!
- Сен менің жақсы баламсың
Психологтардың айтуынша балаға дұрыс өсу үшін мынадай дәрумен қажет екен: оны сипап, аялап, күніне бірнеше рет құшаққа алуыңыз керек екен.
№38 гимназия психологы: Пилатова Н.Г.
Жасөспірімдердің өзіне-өзі қол жұмсауының алдын алу.
Ø Балалардың отбасылық және ішкі мәселелерін ашық талқылаңыздар.
Ø Отбасылық жанжалдарға балаларды араластырмаңыздар.
Ø Баланы тыңдай, оның сұрақтарына жауап бере, оның мәселелерін талқылай білу қажет.
Ø Оның өмірінде немқұрайлы емес, шынайы қатысу қажет.
Ø Оған сеніңіз, кездейсоқ еркелігін кешіріңіз.
Ø Балаларыңызға шынайы мақсаттарды қоюға және оларға қол жеткізуге ұмтылуға көмектесіңіз.
Ø Кедергілерді жеңуге міндетті түрде жәрдемдесіңіз.
Ø Баланың үйдегі, мектептегі және даладағы құқықтары мен міндеттерін нақты анықтай біліңіз. Бұл жерде дөрекілік емес, табандылық қажет.
Ø Оны кемшіліктері үшін айыптамаңыз, кінәламаңыз, оны қорқыныш, жалғандық, жауласу әлеміне жолатпаңыз. (Әрекетті сынға алуға болады, бірақ адамды емес!)
Ø Жастардың кез-келген құнды оң бастамаларын сөзбен және іспен қолдаңыз.
Ø Ешқандай жағдайда күш қолданатын жазалауды қолданбаңыз.
Ø Өсіп келе жатқан балаларыңызды жақсы көріңіз, қамқоршыл болыңыз және өте
маңыздысы, олармен әдепті болыңыз.
Ø Бір-біріңізді балаға билік етумен бопсаламаңыз.
Ø Қиын сәтте жанында болатын қамқоршы, жақсы көретін адамға көп нәрсе тәуелді.
Ол потенциалды суициденттің өмірін құтқарып қалуы мүмкін.
ØЕң бастысы, баланың дамуына көмектесіп, әсер ету нәтижесін, өз еңбегіңіздің нәтижесін
ала отырып, өз баларыңызды қалай бар, солайша қабылдауға үйреніңіз. Құрметті ата-
аналар, сіздердің әр қайсысыңыз, балаңыңызда мәселесі қайда (қандай) екеніне ойлансаңыздар.
ØБала тағдырына қызығушылық таныту, сіздің көмектесуге әзірлігіңіз оған эмоционалдық
тірек болады, Сіздің көмегіңізді қабылдай отыра, дұрыс қадам жасағанына көз жеткізеді.
ØӨзіне-өзі қол жұмсау ишараларына жете қарау қажет. Көмек сұрау айғайы, жалғыздық күйзелісіне араласудың бірден-бір мүмкіндігіне ие көмек беруші адамның қарсы әсеріне мұқтаждығына күмән келтіруге болмайды.
ØЖасөспірімнің көңіл күйі түскені және басқа да депрессивті жағдайы байқалса, баланың
бұл жағдайдан шығуына көмектесу үшін дереу шаралар қолдану қажет. Жасөспірімдерде депрессияның алдын алу өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алуда өте маңызды болып
табылады. Жасөспірімдерде депрессияның алдын алуда ата-аналары маңызды рөлге ие.
ØБаламен сөйлесу, оның жағдайы туралы сұрақтар қою қажет, болашақ туралы әңгімелесу
керек, жоспарлар құру қажет. Бұл әңгімелесулер позитивті болу керек. Балаға оптимистік ықпалды «иландыру» қажет, сенім орнатып, оның алға қойған мақсаттарға жете
алатындығын көрсету керек.
ØБаланы «үнемі ризасыз кейпі» және «жылауықтығы» үшін кінәламаңыз, одан да оң жақтары мен оның тұлғасының ресурстарын көрсетіңіз. Оны одан жетістікті, қайырымды, ширақ
басқа балалармен салыстырмаңыз. Бұл салыстырулар жасөспірімнің онсыз да төмен өзіндік
бағалауын түсіреді. Бүгінгі жасөспірімді кешегі жасөспіріммен салыстырып, ертеңгі жасөспірімнің позитивті бейнесіне бағыттауға болады.
ØБаламен бірге жаңа істермен айналысыңыз. Күнде жаңа бір нәрсені біліп, бұрын істемегенді істеңіз. Қалыпты өмірді түрлендіру қажет. Тренажер залына жазылу немесе немесе таңғы
жаттығу жасауды әдетке айналдыру, жаңа серуендеу бағыттарын таңдау, демалыс күндері тартымды экскруссияға бару, үй міндеттерін орындаудың жаңа әдістерін іздеу, кинотеатрға, көрмелерге бару, үйді жинастыру. Үй жануарын – ит, мысық, алақоржын, тотықұс алуға
немесе балықтарды өсіруге болады. Қорғансыз жанға деген қайырымдылық баланы жұмылдыруға және оны оң әсерге бағыттауға көмектеседі.
ØЖасөспірімге күн тәртібін сақтау қажет. Оның ұйқысы жақсы қанып, жақсы тамақтануы,
таза ауада қажетті уақыт болуы, спортты қозғалмалы түрімен айналысуы қажет.
ØДепрессия – психофизиологиялық жағдай. Бұл кезеңде жасөспірімнің физикалық жағдайын қолдау керек, тым болмаса, екі белгі қалыптасса, маманға кеңеспен жүгініңіз.
ØАдамда, соның ішінде жасөспірімде, антисуисидтік, өмірге деген табандылық
факторларының саны көп болса, оның «психологиялық қорғанысы» және өзіне деген ішкі сенімі мықты болса, оның антисуицидтік тосқауылы берік болады!
ЖАСӨСПІРІМДІ ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУДАН НЕ ТОҚТАТУЫ МҮМКІН
ØБаламен қамқорлық қарым-қатынастарды орнатыңыз
ØЗейінді тындаушы болыңыз
ØҚатынаста шынайы болыңыз, қорқынышты жағдай туралы байыпты және түсінікті сұраңыз
ØПсихикалық ыңғайсыздық көзін анықтауға көмектесіңіз
ØБарлық мәселелерді дұрыс шешу үшін сенім орнатыңыз
ØБалаға оның тұлғалық қорларын тануға көмектесіңіз
ØБаланың осы шақта сәтті орнығуы үшін қолдау көрсетіңіз және болашақтағы бағытты анықтауға көмектесіңіз
ØЖасөспірімді зейінмен тыңдаңыз!
ОТБАСЫНДА БАЛАМЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖАСАУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
ØЖаманшылыққа күманданбаңыз;
ØМазақ қылмаңыз;
ØАңдымаңыз;
ØТергемеңіз;
ØТәжікелемеңіз;
ØЖауапкершілікке мәжбүрлемеңіз;
ØҚарым-қатынастың сырластық тәжірибесін бақыламаңыз;
ØҮйде тыныштық, сенім, қауіпсіздік ахуалын жасаңыз;
ØҮйде ашықтық принципі бойынша қарым-ақтынас әдетін тудырыңыз;
ØӨзіндік тәжірибе құқығын беріңіз;
БАЛАЛАРДА ӨЗІНДІК ҚАДІРЛЕУ МЕН ЖЕКЕ АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТУҒА
ҚАЛАЙ ЖӘРДЕМЕДЕСУ КЕРЕК?
Мектепте:
· Жетістікке жетуге шынайы мүмкіндіктер ұсыныңыз;
· Балаға үнемі қызығушылық таныту, оның бастамаларын қабылдау және қолдау;
· Өткендегі қателіктері мен шалыс басуларына көңіл аудармай, мінезінің оң жақтарына назар салыңыз;
· Үнемі баланы қолдап, қайраттандырып, мақтау қажет, оны ешқашан сынға алмай,оған арсыздық көрсетпеу қажет;
· Баланың қолынан келетін тапсырмаларды таңдай отыра, оның сенімсіздігінің, қателік жіберуден және сәтсіздіктен, жаңа істен қорқудың алдын алу;
· Оған нақты мақсаттарды қоя білу және оның жетістіктері мен сәттіліктеріне шынайы баға беру.
Отбасында:
· Қарым-қатынаста жылылық және эмоционалдық пікір білдіру, барлық жағдайда қолдау көрсету қажет;
· Отбасына эмоционалдық жақындық ахуалын жасаңыз;
· Балаға үнемі қызығушылық танытыңыз, оған қамқор болыңыз;
· Талаптылықты – немқұрайлықтан, бостандықты – шектеуден, қатынастағы жылылықты – шеттетуден артық көріңіз;
· Балалармен қарым-қатынаста авторитарлық позицияларды жойыңыз.
· Отбасындағы қатынаста дерективті стильге жол берілмеуі керек!
· Ортодоксалдық пайымдаудан аулақ болу керек;
· Балалармен қатынаста өз қателіктерінді мойындай білу қажет.
РЕНІШТЕР НЕГЕ ӘКЕЛЕДІ
Кенеттен пайда болған және ақырындап жиналатын реніштер: Неге әкеледі?
· «Өзіне кетуге» ұмтылуға;
· Оқшаулануға;
· Қарым-қатынаста шеттеуге;
· «Қатынастарды анықтау» ұмтылысына, бұл қақтығысқа ауысуы мүмкін;
· Қоршаған жағдайды «қара түстерде» көруге деген ұмтылысқа;
· Рационалдыдан эмоционалдық ауытқудың артуына;
· Жүйке-психикалық шиеленісудің артуына;
· Белсенділіктің төмендеуіне;
· Танымдық белсенділіктің реніш объектісіне аударуға және, нәтижесі
ретінде, түскен ақпаратты дұрыс бағалаудың шектелуіне әкеледі.
БАЛА ҚАШАН РЕНЖИДІ
Ø Барлық сәтсіздіктерді саған артса, ренішті;
Ø Жетістіктері байқалмаса, ренішті;
Ø Егерде саған сенбесе, ренішті;
Ø Сенің қолыңнан келетін істі басқа адамға тапсырса, ренішті;
Ø Басқалары қызықты нәрсемен айналысқанда, сені жабырқаңқы,
ез болған іспен айналысуға мәжбүрлегенде, ренішті;
Ø Түсінікті және қызықты іс машақатқа, құтыла алмайтын іске айналғанда,
ренішті;
Ø Үшінші тұлғалардан өзін туралы «жаңашылдық» білгенде, ренішті;
Ø Өз шаруаларымен жүріп, сен туралы ұмытқанда, ренішті;
Ø Сенен күмәнданса, ал сенде ақталу мүмкіндігі болмағанда, ренішті;
Ø Біз еске алмағдандардың көбі үшін ренішті.
БАЛАЛАР ӨМІР СҮРУДІ ӨМІРДЕН ҮЙРЕНЕДІ
Ø Егер баланы үнемі сынға алса, ол жек көруді үйренеді.
Ø Егер бала араздық ортасында өмір сүрсе, ол агрессияға үйренеді.
Ø Егер де баланы мұқатса, ол тұйық болады.
Ø Егер де бала жазғыру жағдайында өссе, кінә сезімімен өмір
сүруге үйренеді.
Ø Егер де бала шыдамдылық ортасында өссе, ол басқаларды
қабылдауға үйренеді.
Ø Егер баланы жиі көтермелесе, ол өзіне сенуге үйренеді.
Ø Егер де баланы жиі мақтаса, ол қайырымды болуға үйренеді.
Ø Егер бала адалдықта өмір сүрсе, әділ болуға үйренеді.
Ø Егер бала әлемге деген сенімде өмір сүрсе, ол адамдарға сенуге
үйренеді.
Ø Егер бала қабылдау ортасында өмір сүрсе, ол әлемде махаббатты
табады.
```````````````````````````````````````````````````````````````````````````
«Бала аурулы, зағып болса, баладан емес,
тәрбиешіден; бала тар ойлы ақымақ болса,
бала кінәлі емес, тәрбиеші кінәлі;
бала сұлулықтан ләззат ала білмейтін
мылқау жанды болса, бала
айыпты емес, тәрбиеші жазалы»
М.Жұмабаев.
Бала мен ата-ана кикілжіңін қалай дұрыс
жолға қоюға болады?
1. Уақытты дұрыс таңдаңыз. Бала кешқұрым уақытта демалып немесе сүйікті ісімен айналысып жатқанда, салмақты әңгімені бастау қажет емес.
2. Тек қана нақты мәселе туралы айтыңыз. Баланың бұрыңғы және алдағы уақыттағы жаман қылықтарын еске түсіру керек емес. Ол сіздердің қарым-қатынастарыңызды одан сайын қиындатуы мүмкін.
3. Мына сөздерден аулақ болыңыз:«сен қашанда» немесе «сен ешқашан» - бұл сіз шешейін деп жүрген мәселені, одан сайын қиындатады.
4. Өзіңіздің қолыңызды жеткізу үшін, балаңыздың мәртебесін төмендетуді әдетке айналдырмаңыз.«Мен үлкенмін, менің тәжірибем бар» деген сөздер баланы сөйлетпеуге мәжбүрлейді, бірақ онымен мәселені шеше алмайсыз. Ақылдылықпен шешуге талпыныңыз.
5. Тыңдаңыз, бала не айтады. Сәт сайын сіз балаңызды тыңдап отырғанда, оның ойы мен пікіріне құлақ асатыныңызды бет бейнеңізден көрсетуіңіз керек.
6. Артық сөздерді қолданбау. «Қырсық», «жалқау», «жауапкершіліксіз», «тілазар» деген артық сөздерді қолданғанда, сіз балаға түкке тұрғысыз екендігін байқатып қаласыз. Және де осындай сөздерді естіп өскен бала, шынынды да болашақта сіз айтқандай болуы мүмкін.
7. Болашақты алдын ала жорамалдамаңыз. «Сен ешқашан өзгермейсің», «осы мінезбен саған өмір сүру қиын болады» және т.б. Осындай сөздер тек қана қиын мәселелерге көңілді аудартады.
8. Келеке етуді доғару қажет.«Сен сондай кереметсің...» деп кекесінмен айтқан сөз арқылы сіз баланы - ақымақ етіп көрсетіп бересіз және бұл үшін жауапты емес екеніңізді байқатып қаласыз.
9. Қайғы шегушінің рөлін ойнамастан бұрын, жақсылап ойланыңыз.Егер бала түзелмесе, ең қатал нұсқа – ауру немесе өзінің өлімімен қорқыту. Бұл баланы манипулировать ету.
10. Ақша – ол дәлел емес. «Өзің ақша тапқан кезде ғана, өз пікіріңді айта аласың». Сіздер баланың тұлғасын қадірлеуге міндеттісіздер, оның өзіне шешім қабылдауына, көз-қарасын айтуына мүмкіндік беріңіздер. Бұл жерде ақшаның ешқандай қатысы жоқ!
11. Өзіңіздің тәртібіңізге көңіл аударыңыз.Сіз балаңызды темекі шегіп тұрған жерінен ұстап алып, түсіндіруін талап еттіңіз, бірақ өзіңізде осы жаман әдетті қолданасыз. Баладан бір нәрсені талап етпестен бұрын, ойланыңыз, ал өзіңіз осы талапқа сайсыз ба?
Есіңізге сақтаңыз!Қарым-қатынас кезінде бала сізге теріс эмоцияларын көрсетсе – бұл сізге деген сыйластық пен жақсы көруді ұмытты деген сөз емес! Қателеспеңіз және балаңызға, жақындарыңызға деген ыстық ықыласыңызды сақтаңыз.
