CoRT ойлану бағдарламасын қолдану арқылы информатика сабағында оқушының функционалдық сауаттылығын дамыту.
Жомарт Н.
№61ЖББОМ КММ
XXI ғасырдағы әлемдік экономикалық өзгерістер бәсекелестік экономикалық ортаға бейімделу қажеттілігінен туындаған, себебі халықтың зияткерлігі мемлекеттің маңызды стратегиялық ресурсы болып қарастырылады. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер білім берудің мақсатын, алынатын нәтижесін, оқытудың дәстүрлі әдістерін, жеткен нәтижелерді бағалауды қайтадан түбегейлі қарастыруды талап етті.
Білім берудің нәтижесін көрсеткіштерінің бірі - тұлғаның білімі және дағдылары арқасында әлеуметтік қарым-қатынас жүйесінде дұрыс әрекеттесуге, мәдени ортаға жылдам бейімделуге қабілетті болуын білдіретін функционалдық сауаттылығы.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2012 жылы 27-қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жетілу – Қазақстан дамуының негізгі векторы» атты халыққа жолдауында айтылған: «Білім беру тек білім ғана емес, сондай-ақ білімді әлеуметтік бейімделуде қолдана білу дағдыларын да үйрету керек». Мемлекет басшысы оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың қажеттілігін көрсеткен [1].
Функционалдық сауаттылық тіркесіне Олешков М.Ю. сөздігінде келесідегідей анықтама берілген: «Функционалдық сауаттылық – тіршілік әрекетінің барлық саласындағы қалыпты өмірлік есептерді шешуде бар білімін қолдануға қабілет беретін білім деңгейі».
Демек, функционалдық сауаттылық қоғамдық сауаттылықтың көрсеткіші болмақ. Қазақстан білім министірлігі үшін оқушылардың функционалдық сауаттылығын зерттеу өзекті болып табылады, себебі бұл дағдылар мектепте қалыптасады.
Информатика сабағында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үшін келесі шарттарды сақтау керек:
- оқу үрдісі оқушының АКТ негізінде жасалған жұмыстары үшін жауапкершілігін дамытуға бағытталған;
- информатика сабағының іс-әрекет сипатында болуы;
- мақсатқа жету тәжірибесін жинақтауға мүмкіндік беруі;
- білімді бағалау анық ережелері;
- топтасып жұмыс істеу түрлерін қолдануы;
- жобалық іс-әрекетті қолдануы.
Сабақта мақсатқа жетуге көмек болатын әдістерді іздестіру керек болды. Функционалдық сауаттылық негізінде адамның ойлау үдерісі жатқаны түсінікті. Маған, ойлау үдерісін өз-өзімен болатын жеке үдеріс емес, оны бағыттауға, басқаруға болатынын айтқан, алты қалпақ әдісінің авторы Эдвард де Бононың CoRT ойлану бағадарламасы ұнады. Мектеп бағдарламасы шеңберінде оқушыларға ойлауды үйрету үшін жасалған. Өз отанында қолданысқа енгеніне жиырма жыл болған бағдарлама, қазір бүкіл әлемге кең тараған (Канада, АҚШ, Мексика, Венесуэла, Ұлыбритания, Ирландия, Италия, Малайзия, Сингапур, Австралия және Жаңа Зеландия мектептерінде бағдарламаға енген).
Ойлауды үйретудің тура әдісі - міне, бұл бағдарламаның негізгі сипаты. Студенттер бұл әдістерді әр түрлі қысқаша ойлау есептерде қолданады. Әдістерді пайдалана отырып, олар қандай болсын жағдайда қолданатын дағды қалыптастырады. Студенттер білген әдістерін шешім қабылдауға, жоспар құруға көмектесу үшін әке-шешесіне үйретеді. Келесі біреуге жеткізу мүмкіндігі әдістердің маңыздылығын арттырады.
CoRT бағдарламасы алты секцияға бөлінген, олардың әр бірі ойлаудың бір аспектісімен байланысқан [2]. Әр секция он сағатқа есептелген. Демек, он сағат бітісімен оқушылар ойлаудың бір түрін (аспектісін) толығымен үйреніп, дағдыланады және келесі біреуге үйрете алады. Ал, біздің мектеп бағдарламасында мұндай пән жоқ болғандықтан, мен CoRT бағдарламасының жеке әдістерін информатика сабағымен байланыстырдым.
CoRT бағдарламасы алты секцияға бөлінген. Әр секцияға он сағатқа есептелген.
CoRT 1 — тереңдік (назарды басқару)
CoRT 2 — ұйымдастыру
CoRT 3 — әрекеттесу
CoRT 4 — шығармашылық
CoRT 5 — ақпарат және сезім
CoRT 6 — әрекет
Оқушылардың назарын басқару тақырыпты түсіндірудің негізгі сәті болғандықтан, мен CoRT 1 әдістерін таңдадым.
CoRT 1 «назарды басқаратын» әдістерден тұрады. Әр әдіс қатысатын үдеріске сәйкес аталған. Келесідегідей әдістері бар:
АКҚ – Артықшылық Кемшілік және Қызығушылық. Алдымен артықшылық, одан кейін кемшілік және соңында қызығушылық тұрғанын байқаңыз. Нәтижесінде үстірт баға беріледі.
БФҚ – Барлық Фактіні Қарастыр. Біз бірдеме туралы ойлағанда нені ескеруіміз керек? Қандай факторлар бар?
СжН – Назарды әрекеттің Салдарына және Нәтижесіне аударады. Бұл келешек болжам жасауға көмектеседі. Мұнда әр түрлі уақыт шкаласы қолданылуы мүмкін.
ММ – Қандай Мақсат, Міндет? Не істеуге тырысамыз? Қайда жылжимыз?
МП – Маңыздылық Приоритеті. Ненің шынымен маңызды екеніне назар бөліңіз. Барлығы біркелкі маңызды емес. Қандай приоритет?
АМТ – Альтернативтер, Мүмкіндіктер және Таңдау. Қандай жаңа альтернативалар бар? Қандай мүмкіндіктер бар? Таңдау қандай?
БАП – Басқа Адамдардың Пікірі. Бұған қандай адамдар қатысты? Олардың пікірі қандай?
Әдістер тура және дәлі қолданылады. Назарды нақты бағытқа аударудың нақты әдістері бар.
«Мына жерде АКҚ орындайық».
«БФҚ–мен бастайық».
«СжН дегніміз не?»
«АМТ-ге кезек келді».
Бұл әдістерді информатика сабағында келесі тақырыптарды түсіндіруде қолдандым: «Желілік этикет», «Мәтінді пішімдеу», «3D модельдеу», «Деректер қоры»,«Қауіпсіздік техникасы», «Вирустар және антивирустық программалар» және т.б.
Сонымен CoRT 1 әдісін қолдану арқылы оқушының назарын жинақтай отырып, ойын шоғырландырады, одан кейін ол мәселені шешудегі мақсат міндеттерді және шешу жолдарын, альтернативтерін қарастыруға үйретеді.
Мысалы. Желілік этикет. Әлеуметтік желіде хат жазу.
Мақсаты: Әлеуметтік желіде хат жазудың пайдасы және зиянын білу, жалып баға беру, әлеуметтік желі арқылы төнетін қауіптерді білу (АКҚ, БФҚ, СжН, ММ, МП, АМТ, БАП әдістерін қолданады).
Жағдайды сипаттау. 9-сынып оқушысы желіде сыныптастарымен және тағы да басқа, жақсы танитын және жақсы танымайтын, тіпті көрмеген адамдармен кеңесіп жүреді.
Қорыта айтқанда, АКҚ, БФҚ, СжН, ММ, МП, АМТ, БАП әдістерін ретімен қолдануға болады. Нәтижесінде оқушының әлеуметтік желіге деген толық пікірі қалыптасады. Қандай зияны, пайдасы бар, қандай факторлар бар әсер ететінін (қандай қауіп төнуі мүмкін, жалпы бағалайды), қандай салдары болуы мүмкін (денсаулығыма, оқуыма зиян келмей ме?), нәтижесінде не аламын?, қандай приоритет (маңыздылығы бар ма?), бұған қандай альтернатив бар? (мүмкін қоңырау шалам), ата-анасының пікірі қандай т.б көптеген сауалдарға жауап табады.
Осындай жолмен қандай болсын есепті жан-жақты қарастыруға болатынына көз жеткізеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың 2012 жылы 27-қаңтардағы халыққа жолдауы [Электрондық ресурс]
2. Научите себя думать/ Эдвард де Боно.
