Баланың манипулятормен мінез-құлық ережелері

Балалар, ересектерденайырмашылығы, отбасылыққарым-қатынасты тез басқарады. Оларата-аналардыңқайсысыолардан бас тартаалмайтындығынжәнеолардыңбарлықтілектерінорындауғадайынекенінанықтайды. Алғашындақарапайымбалаларманипуляциясықұралдары (ашуланшақтық, жылау) жылдарөткенсайынөнертапқыш бола бастайды. Мұндаймінез-құлықүлгісінеүйреніпалған манипулятор бала ересекөмірде де өзініңәдеттерінен бас тартпайды. Сондықтанманипулятивтімінез-құлықбелгілерінбастапқыкезеңдетанужәнеосындайбаламенөзінқалайдұрысұстаукеректігінбілуөтемаңызды. Манипуляция дегеніміз - адамдарғаәсерету, олардыерекшеназардантысмағынағаиебақылау. Ертежастанәрестеәлікүнгедейін «басқаадамныңмінез-құлқы мен ойларынбасқаруғақолжеткізу» мақсаттарынқояды, өйткеніолөзініңіс-әрекетінүнемібілебермейді. Ата-аналарбаланыңманипулятивтімінез-құлқыныңбелгілерінанықтағанкезде, олар оны көбінесе «шеберліктің» немесе «көшбасшылықтың» көрінісіретіндеқабылдайды. Егерқандай да біржағдайдағымінез-құлықтыалдын-ала болжауғаболатынболса, ондабұлмектепжасынадейінгібаланыңөзініңсценарийінжасапқойғанынжәнеересекадамныңсәйкесмінез-құлқынкүтетіндігінбілдіреді. Барлықбалаларата-аналарынманипуляциялайдыжәнеолардыңәлсізжақтарынжақсыбіледі. Кішкентайманипулятордыңотбасындапайдаболуыбаланыңқайталануғадегентабиғисүйіспеншілігініңсалдарыболады. Олосылайшабірнәрсегеқолжеткізеалғаннанкейін, қалағанынақолжеткізгенше, оны бірнешеретқолданаалады. Қарым-қатынасқаүйренеотырып, бала ата-анасыныңжәнеайналасындағыбасқаересектердіңмінез-құлқынажиіеліктейді. Олсондай-ақолардан манипуляция әдістерінүйренеді. Мысалы, меніңанамқышасылақтарынсалуға «рұқсатетсе», қызынатағыбірертегіоқыпберугеуәдебереді. Мұндайбайланысбарлықотбасылардақолданылады. Егерсендіру, түсіндіружәнеталқылаужүретінболса, бұлқауіптөндірмейді. Тұрақтымәжбүрлеубаланыңадамдарменкеліссөзжүргізудіүйренуінеықпалетеалмайды. Ертебалалықшақтанбастапмектепжасынадейінгібаланыңақыл-ойыөзіне, өзініңденеқимылдарына, қажеттіліктерінешоғырланады. Егерайналасындағыадамдарбалағажақсыкүтімжасасажәнеоныңқажеттіліктерінуақытындақанағаттандырса, ондаол «әлемгенегізгісенімді» дамытады. Бірақбұлсенімсезіміөзімшілдіккеешқатысыжоқ. Эгоизмніңпайда болу шарты - отбасыныңбалағатолықшоғырлануы, оныңкез-келгентілегі мен қыңырлығыныңқанағаттануыүшінбәрінқұрбанетугедайын болу, шамадантысқорғаныс. Үшжасқадейін бала өзін-өзікүтудіңкейбіршараларынорындайалады. Егербұлболмаса, олбіртіндеп «осы жауапкершілікті» басқалардыңиығынааударуғажәнеөзқалауынбасқалардыңесебіненкез-келгентәсілменқанағаттандыруғадағдыланады.

Ата-аналарғаэгоизмдіқалайтәрбиелемеугеболатынұсыныстар:

• бала өзініңтілектерініңорындалуынталапетіпқанақоймай, басқаларүшін де бірнәрсежасаудыүйренуікерек;

• балағабәріненжақсыжәнемаңыздыекенінжәнеоныңқалауызаңекенінайтпаукерек;

• егермектепжасынадейінгібалағабірдеңеқажетболса, сізбәрінен бас тартпауыңызкерекжәнеоныңқалауынорындауыңызкерек, бос уақытпайда бола салысыменжасайтыныңыздыайтыңыз;

• баланыңқалауыбасқаларғазиянтигізбеуікерек;

• егер бала бірнәрсеалғысыкелсе, оғаноған да қалағаннәрсесіналуғакүш салу керекекенінтүсіндіріңіз.

Балаларкөбіне ауру сияқты «ата-аналарғаықпалету» сияқтышектентысшаралардықолданады. Көптегената-аналарбаламенсөйлесіпқанақоймай, өтінішкеназараударуға, оның не жасағанын, қандайсуретшыққанынкөругеуақыттарыжоқ. Бұлжағдайдабаланыңназарынөзінеаударудыңжалғызәдісі бар - олауырыпқалу. Олартемператураны «тудыруы» мүмкін, егероларөздерікөргенотбасылықжанжалдыбастанкешіріпжатса, іштіңнемесебастыңауырсынуынсезінуімүмкін, отбасымүшесініңауруытуралыестігенсөйлемжәнет.с.с. алдыңғыаурудыңуақыты.

Мектепжасынадейінгібалалардыңпсихосоматикалық «ауруларының» алдын-алужөніндегіпсихологиялықұсыныстар:

• балаларғаешқашанолардыңаяғысуланса, жемпіркигізбесе, ауырыпқалатындығынайтпаңыз - бұлаурудыңбелгілерінөздеріненіздейбастаса, олардыауруғабейімдеуімүмкін.

 • бала таблетка панацея екендігінеүйренбеуіүшінесірткідентысемдеудімүмкіндігіншеқолдануғатырысыңыз; салауаттыөмірсалтына, өзденсаулығыңызғажауапкершіліккеүйрету;

• Балаларғаөзсезімдерінешойланбастанайтуғажәнемойындауларғабайыптықарауғаүйрету;

• егерсізбаланыңөзінсырқатетіпкөрсететінінекүмәндансаңыз, оғанұрыспаңыз, ауру оны қиындықтарданбосатпайдыдепайтыңыз, олардыбіргешешуүшінпроблемаларменбөлісудіұсыныңыз;

• Аурудықалайбасқарғаныңызғаназараударыңыз, сіздіңмінез-құлқыңызбаланыңоғандегенкөзқарасынанықтайды

Бала-манипуляторменжүруережелері:

1. Ата-анаотбасындакөшбасшыболуыкерек. Олардыңіс-әрекеттерініңсәйкескелмеуібалалардыңпсихикалықдамуынажаманәсеретеді, сенімсіздік, үрей мен агрессияныңқалыптасуынаәкеледі.

2. Ата-аналарөзсөзіндетұруыкерек: кейдебалаларересектердіұзақуақытсендіруденжалыққаннанкейін «жоқ »ты« иә»-геайналдыраалатынынбілгенкезде манипуляция жасайды. Тікелей шантаж сияқты манипуляция әдісіндереутоқтатукерек. Сізбалаларғаекіншіата-анатуралыжаманайтаалмайсыз, жұбайыңызтуралышағымданааласыз, оларғаотбасылықмәселелердішешудіжүктемеуіңізкерек. Сізбаланыңөсекайтуынажәнеекіншіата-анасыныңбіріменсөйлесуінежолбереалмайсыз: ол тек белгілібірәрекеттерденбастанкешкенсезімдеріменғанабөлісеалады, бірақ «жамананаға» немесе «қатыгезәкеге» шағымданаалмайды. Егер бала екіншіата-анасынұнамсыздықжәнеәділетсіздікүшінайыптауғатырысса, сіз оны осы сұрақтыата-ананыңекеуі де тыңдапжауапбереалатынкездебірлескенталқылауғашақыруғашақырааласыз.

3. Балалардытәрбиелеудетәртіпата-ананыңбаламенайла-шарғыжасауынабаламаретіндеөтемаңызды. Сыртқыжәнеішкітәртіптіажыратыңыз. Сыртқытүрі - балаларата-аналарынтыңдауғаарналған, ал ішкі - баланыңөзін-өзібасқаруындамытуғанегізделген. Сыртқытәртіп «сыйақы» және «жазалау» сияқтыұғымдарменсипатталады. Соныменбірге, үйдетынышжәнежайлыболатынүйдеқолайлы атмосфера құрумаңызды. Бұлжағдайдаолбелгілібіршектеулердіқалыптытүрдеқабылдайалады.

4. Балалықманипуляцияныжеңудіңтәсілдерініңбірі (соныңішіндеашуланшақтық пен қыңырлық) баланыңназарынаударуболыптабылады. Сіз оны жаңажарқынзатпеналаңдатааласызнемесеқызықтыіс-шара ұсынааласыз, балаңызғаөлең, питомник, күлкіліәңгімежәнет.б.

5. Тағыбірнұсқа - мектепжасынадейінгібаланыңересекадамтаңдағаніс-шарағақатысуы (пәтердіжинау, кезекшілік, тамақдайындаужәнет.б.).

Осылайша, ата-аналардыңжәнебасқаересектердіңмінез-құлқыныңнақтысызығы, оныңіс-әрекеттеріне, сезімдері мен эмоцияларынашынайыкөңілбөлумектепжасынадейінгібаламендостыққарым-қатынасорнатуғамүмкіндікбередіжәнемінез-құлықтыңдұрысмодельдерінқалыптастыруғакөмектеседі.

Ата-анатәрбиесіндебалаңызбендостыққарым-қатынасжасаудыңкеңестері:

• Сезімдердіәрекеттенбөліңіз. Бала жазалауғалайықболса да, оғанқаталбағабермеңіз, олсүйіспеншіліктісезінуікерек. Іс-әрекеттердіңдұрысемесекенінанықтаңыз, олардытүзетуқажет. Әрекеттердіөзгертуүшінсезімдердітүсінукерек.

• Егер бала эмоционалдықиындықтардыбастанкешіріпжатса, ондатәсілбасқашаболуыкерек. Оны жазаламаңыз - бұлжағдайдынашарлатуымүмкін.

• Баланыңсезімінежауапберіңіз, эмоциянысыртқашығарып, сізгебәрінайтыпберсін.

• Егербаланыжазалаукерекболса, мысалы, жексенбідетеледидаркөрмейқалудынемесекешкіасқатәттілердіжоғалтудытаңдасын.

• Егерсізбаланыжазаласаңыз, оныңсебебінтүсінгенінекөзжеткізіңіз.

• Бала сізоныңпроблемаларынсезінетіндігіңіздіжәнеолардыңсіздікіекенінтүсінуікерек.

• Баланыңіс-әрекетінқолайлыбағытқабағыттаңыз, деструктивтіәрекеттердіңалдыналыңыз. Балаңыздытүсіну, әлемдібалалар мен ересектергебөлмей, оныңдамуынакөмектесумаңызды.