Кәсіптік бағдар беру жұмысының жүйесі

Кәсіптік бағдар беру-  жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескере отырып, оқушыларды мамандық таңдауға дайындауға, кәсіби өзін-өзі  анықтауға көмектесуге бағытталған шаралар жүйесі.

Сонымен қатар, кәсіптік бағдар беруде төмендегі ұғымдарға назар аузару маңызды.

Кәсіптік диагностика– Оқушылардың кәсіптік іс-әрекетке қабілеті мен бағыттылығын анықтау және өлшеу

Кәсіптік сынақ– оқушылардың белгілі бір жұмысқа жеке қабілеттерін ашуға және қолдануға бағытталған кәсіби қызмет түрінің элементтерін модельдеу, таңдаған мамандығына дайындық деңгейін анықтау, болашақ мамандықты таңдауға ықпал ету

Қарапайым сөзбен айтқанда, кәсіптік бағдар беру жұмыс оқушыларға оқу орнына түсу үшін өзіне лайықты мамандығын таңдауға көмектесу, ықпал етуден тұрады.

Кәсіби диагностика келесі кезеңдерді қамтиды:

1) тұлғаның өзіне тән ерекшеліктерін: құндылық бағдарларын, мүдделерін, қажеттіліктерін, темпераментін, денсаулық жағдайын, жеке тұлғаның кәсіби қызметке бейімділігі мен ниетін зерделеуді көздейтін ерте диагностика (5-7 сынып), оқытудың бейіндік бағытын, үлгілік оқу жоспарынан (7 сыныптан бастап) пәндерді, қосымша білім беру үйірмелерін таңдау;

2) алдыңғы диагностикалардың деректерін нақтылауды және түзетуді қамтамасыз ететінаралық диагностика (8,10 сыныптар);

3) болашақ кәсіптік қызметті таңдау кезінде білім алушылардың басым қажеттіліктері мен уәждерін айқындайтынтереңдетілген диагностика (9, 11 сыныптар), қорытынды аттестаттауды тапсыру үшін бесінші пәнді (10-11 сыныптар) және кәсіптік білім беру ұйымдарына түсу кезінде ұлттық бірыңғай тестілеуді тапсыру үшін таңдау бойынша екі пәнді таңдауға жәрдемдесу;

Мамандық таңдау – маңызды іс

Мамандық – қарапайым өмір сүру көзі болып табылатын және қандай да бір дайындықты, жауапкершілікті талап ететін еңбек қызметінің маңызды бөлігі.

Әлемде 40 мыңға жуық әртүрлі мамандықтар бар. Статистердің зерттеуі бойынша жыл сайын 25 млн. адам өзінің жұмыс орнын ауыстырып, оның 12%-ы қайтадан өз орнына қайтып оралады екен. Бұдан мамандықты таңдауда әр маман қателесіпті деуге бола ма? Әлде өзінің болашақтағы профессионалдық қызметіне жан-жақты дайындалу керек шығар? Қоғамға, адамдарға пайдасын тигізетін мамандықтарды қалай таңдауға болады? Мамандық таңдау жасөспірім шақтағы ең маңызды шешімдердің бірі. Үлкен өмірге енді ғана аяқ басқан жас ұланның алдында мыңдаған мамандықтан өзіне лайықты біреуін таңдау міндеті тұрады.

Мамандықтың жаманы жоқ, бірақ мұның кез келгеніне икемділік қажет, бұл жай күнелту, тамақ асыраудың жолы ғана емес, үлкен өнерді, зор шеберлікті қажет ететін нәрсе. Кейбір жастар мамандық таңдау ережесін білмегендіктен өзі қызықпайтын мамандықты таңдайды. Осыдан өз мамандығына қанағаттанбаушылық, реніш сезімдері болып, тіпті алдарына жоспар да құрғысы келмейді. Әрбір адам өзін-өзі дамыта алу үшін білім алып, сол біліміне сай мамандыққа машықтану керек.

Мамандық таңдау – өте жауапкершілікті және маңызды іс. Мамандық таңдауда әр адам өзінің қызығушылығына, қабілетіне, бейімділігіне, қалауына сүйену керек. Қазіргі таңда мамандықтың түрі көп. Таңдау жасау оңай емес. Ең бастысы – адам еңбекке қабілетті, зейінді болуы қажет және оның мамандығы өзі өскен ортаға маңызды, бағалы үлес қосатындай болуы шарт.

Кәсіби бағдарды қалай анықтауға болады?

Кәсіби бағдарды анықтаудың екі негізгі әдісі бар. Олар: Климов тесті және Голланд тесті. Екеуі де адамның бойындағы барлық қабілетін анықтап, соған сай мамандық таңдауға көмектеседі.

Климов тесті адамның табиғатына жақын кәсіби саланы табуға бағытталған. Тестте ол бес топқа біріктірілген жән соған сәйкес мамандықтарды ұсынады:

• Адам – адам (мұғалім, сатушы, дәрігер, заңгер);
• Адам – табиғат (мал дәрігері, биолог, физик, геолог);
• Адам – техника (инженер, электрик, механик, конструктор);
• Адам – белгі жүйесі (бағдарламашы, лингвист, корректор, топограф);
• Адам – көркем бейне (жазушы, актер, музыкант, суретші).

Голландтың әдістемесі тұлғаның типін және оның бейім саласын анықтауға көмектеседі. Онда барлығы алты тип бар:

• Шынайы – дене күші мен ептілігін пайдаланып, тез нәтиже беретін практикалық жұмыс (ағаш ұстасы, агроном, кондитер);
• Интеллектуал – шығармашылық пен ғылыми-зерттеу қызметі және абстрактілі есептерді шешу (астроном, философ, математик);
• Әлеуметтік – басқа адамдармен қарым-қатынасқа, олардың іс-әрекетін талдауға және оқытуға негізделген жұмыс (педагог, журналист, тәрбиеші);
• Әртістік – жоғары эмоционалдық сезімталдық, ұшқыр қиялға ие актерлік, сахналық және көркемдік қызмет (суретші, дизайнер, мүсінші);
• Тапқыр – қиын жағдайда жетекшілік пен шешім қабылдау қабілетін талап ететін ұйымдастырушылық жұмыс (кәсіпкер, продюсер, директор);
• Конвенционал – іс қағаздарын жүргізу және соған байланысты нақты міндеттерді атқаратын мамандар (іс жүргізуші, банкир, хатшы).