Біздің мақтаныштарымыз

ТҮЛЕГІМІЗДІҢ ЖАРҚЫН ЖЕТІСТІКТЕРІ

Облыс өмірінің айнасы «Орталық Қазақстан» газетінің үстіміздегі жылдың 12 қараша күнгі № 196 (21600) санында М.Жұмабаев атындағы №39 гимназияның 2011 жылғы түлегі, «Алтын белгі» иегері Жарасқан Қызбалиннің «Алып ел Америка әсерлері» атты мақаласы жарық көрді.

        Қазіргі таңда Тәуелсіздік талаптарына орай еліміз көлемінде білім берудің мазмұны да, сапасы да өзгеріп, жас талап жеткіншектердің алдынан жаңа мүмкіндіктер, көркем көкжиектер көптеп ашылып жатқаны белгілі. Білім бағдарламаларын әлемдік стандарттарға бейімдеу, жетілдіру жұмыстары қауырт қолға алынып, жылдам жүзеге асырылуда. Соның бір көрінісі – студент жастар түрлі бағдарламалар аясында алыс-жақын шетелдерге еркін шығып, білім алуға, тәжірибе алмасуға кең мүмкіндік алды. Міне, жоғарыда аталған материал да сондай бір сәті түскен сапардан жазылған жолжазба. Әлбетте, әлемдегі №1 ел саналатын Америка Құрама Штаттарына барып, білім-тәжірибе алмасу кім көрінгеннің маңдайына бұйыра бермейтін сәттілік. Автор сапар барысында алған әсерлерін, көрген кереметтерін тілге тиек еткен. Алып елдің артықшылықтары, тұрмыс-тіршілік салттары, ең бастысы – білім-ілімінің жай-жапсары бір жүйемен, бір тәртіппен тағылымды баян етілген.

       Мақала авторы – Жарасқан Қызбалин – біздің гимназияның түлегі, іргелі білім ұясын «Алтын белгіге» бітірген санаулы оқушыларымыздың бірі. Ол осы оқу орнының табалдырығын балауса балғын күнінде аттап, содан бойы 11 жыл үздік оқыды. Бар пәндер бойынша үлгерімі жоғары, тәртібі жақсы болды. Мектеп қабырғасында жүргенде сабақты үздік оқып қана қоймай, қоғамдық жұмыстарға да белсене қатысты. Мектепішілік, облыстық, аймақтық пән олимпиадаларында бірнеше рет жеңімпаз, жүлдегер болып танылды.

     Гимназияны үздік бітірген соң жүрек қалауымен Алматыдағы ең беделді білім ордаларының бірі – Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚарҰТУ-дың мұнай-газ институтына түскен еді. Қазірде сонда оқуын ойдағыдай жалғастырып жатыр. Оқу озаты, жоғарылатылған стипендияға оқиды. Биылғы жылы Президенттік стипендияға, сонымен қатар «Шеврон» компаниясының арнайы стипендиясына ұсынылды.

        Біз тәлімді түлегімізге алдағы уақытта да үміт-сенім биігінен табылып, табысқа жете бер деп тілейміз.

(Жарасқанның «Орталық Қазақстан» газетінде жарияланған мақаласы қоса беріліп отыр).

         Алып ел Америка әсерлері

           Өркениет біткеннің өзегі өрелі білімде деседі білетін жұрт. Заман көшінде аты озған елдердің барлығы ең алдымен өскелең ұрпағының қалыпты білім алуына қатты мән берген, жан-жақты жағдай жасаған. Бұл саланы әрдайым басты назарда ұстап, мемлекеттік деңгейде қадағалап отырған. Осы үрдіспен, жыл сайын қарыштап дамып келе жатқан біздің жас мемлекетіміз – Қазақстан, қазақ елі де, Тәуелсіздік алған жылдардан бастап білім саласына айрықша басым бағыт беруде. Білім саласының мазмұны өзгеріп, сапасы да жақсарып келеді. Елдің құрылымы мен экономикасы жаңаша түзілуіне байланысты түрлі, жаңа мамандықтар пайда болып, соған сай білім беру аясы да кеңейе түсті. Білім берудің мемлекеттік емес саласы пайда болды. Бұрынырақта томаға-тұйық, бір бағытта ғана оқытып келген оқу орындары қанатын кеңге жайып, арылы-берілі іскерлік байланыстар орнатып, халықаралық деңгейге шыға бастады. Соның арқасында студент жастар, әр салаға бейімделуші маман кадрлар үшін шетелдерге еркін шығып, білімін шыңдауға, тәжірибе алмасуға мүмкіндік туды.

        Мен өзім Қарағанды қаласындағы іргелі білім ұяларының бірі М.Жұмабаев атындағы №39 гимназияның түлегімін. 2011 жылы осы оқу орнын бітіріп шығып, Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің мұнай-газ институтының студенті атанған едім. Содан бері оқуымды ойдағыдай жалғастырып жатырмын. Ару қала Алматының жанға жайлы аурасы, білім-ғылым берудің биік деңгейі менің алдымнан жаңа көкжиек ашқандай болды. Қазірде еліміздегі ең ірі мегаполис, миллионнан астам тұрғыны бар бірден бір қаланың қым-қуыт тыныс-тіршілігімен біте қайнасып кеттік. Ол жөнінде әңгіме бөлек, мен бұл ретте, жоғарыда айтып өткенімдей, осы жазда бір халықаралық бағдарлама аясында шетелге шығуға мүмкіндік алып, Америка Құрама Штаттарында болып қайтқан едім. Сол сапардан алған әсерлерімді көпшілікпен бөлісіп, қысқаша баян етсем бе деймін.

          Біз АҚШ-қа Алматы-Лондон-Нью-Йорк маршруты арқылы ұшып бардық. Одан жұмыс істейтін қаламыз болып белгіленген Панама-Сити қалашығына автобуспен сапар шектік. Бірден назар аударғанымыз, көзге түскені – тиянақты тәртіп, тазалық. Әуежайдан бастап, сәнді ғимараттар, қала көшелері, қала, елді мекендер арасын жалғап жатқан дала магистральдарының бойындағы ұқыптылық бірден көзге ұрады. Барлық дерлік ұсақ-түйекке дейін ұсынықты, орайлы орналастырылған. Бөлек-салақ, басы артық, көзге ерекше көрінетіндей ештеңе байқалмайды. Бір жайлылық, қарапайымдылық бар, сонымен қатар ұлы елдің тектілігі, биік деңгейі де байқалмай қалмайды. Жол бойы жасыл орман, сәнді қалалар, тұрақтар, кемпингтер, т.б. Көз суырғандай, тамашалай бергің келеді.

       Панама-Сити АҚШ-тың ең оңтүстік, ең ыстық штаты Флоридада, Мексика шығанағының жағалауында, әйгілі Майами қаласына жақын орналасқан шағын курортты қалашық екен. Мұнда да сол – ұқыптылық, тазалық, тәртіп! Көшелер, мекеме-ғимараттар, көпшілік орындар, тіпті адам аяғы бір арылмайтын жағажайға дейін тап-тұйнақтай. Бізді алдын ала жасалған келісім бойынша супервайзеріміз ілтипатпен қарсы алды. Тұрғын жайға орналастырып, істейтін кәсібіміз, алатын тәжірибемізбен таныстырды. Сөйтіп, белгіленген мерзім барысында қаланың әлеуметтік нысандарына қажетті жатын жай, жайма, орамал, т.с.с. киім-бұйым өнімдерін жуып-тазалап отыратын кешенде жұмыс істейтін болып бекітілдік. Мұнда да көлденең кедергі, артық-ауыз сөз болған жоқ, бәрі де жылдам, жеңіл шешіле қалды.

         Панама-Сити қаласының басты байлығы – жыл бойы дерлік бір басылмайтын Мексика шығанағының жылы суы және кең ауқымды аққұмдақ жағажайлар. Сондықтан да мұндағы барлық тыныс-тіршілік көңілді саяхатқа, демалысқа, туризмге арналған. Сәнді мейманханалар, мейрамханалар, супермаркеттер желісі, ойын аттракциондары, спорт алаңдары – бәрі-бәрі соны айғақтайды. Өндіріс, кәсіп орындары мүлде жоқ. Бір алаңсыз, мамыражай өмір! Қала тұрғындары да сондай қарапайым – киім киісі, жүріс-тұрыстарына дейін бір артықшылық жоқ. Ең бастысы, өте кішіпейіл – «ұлы елміз, әлемдегі ең басты державамыз» деген кеудемсоқтық мінез-пиғылды бір де бір жерден, ешкімнен көрмедім. Үлкен-кішісіне дейін сәлемдесуді парыз санайды, тіпті машина ішінде кетіп бара жатып, басын шығарып сәлемдесетіндері бар.

       Жұмысымыз сондай жеңіл екен. Мұнда барлығын дерлік машина, арнайы қондырғылар атқарады ғой. Сондықтан жұмысқа бөлінген уақытта жұмыс істеуімізден демалуымыз, бос жүруіміз, ойын-ермегіміз көп болды. Біз бір ауысымда әлемнің әр қиырынан – Қазақстан, Ресей, Молдова, Украина, Ямайка, Филиппин елдерінен келген студент жастар бірге жұмыс істедік. Бір кісінің баласындай ұйымшыл болдық, арамызда бөтен әңгіме, түсініспеушілік болған жоқ. Оған себеп те жоқ еді. Негізінен ағылшын, орыс тілінде сөйлестік. Әрқайсымыз өз еліміздің қазіргі кезеңдегі тыныс-тіршілігі, даму үрдісі, жеткен жетістері, ел өміріндегі маңызды мәселелер, т.б. жайында әңгімелеп, өзара ой бөлісіп жүрдік.

           Жұмыс барынша жайлы, қол босқан болған соң алып елдің, соның бір нүктесі іспетті шағын қаланың тыныс-тіршілігімен жақын танысуға жақсы мүмкіндік туды. Мені әсіресе қызықтырған осындағы оқу-білімнің жай-күйі еді. Жергілікті тұрғындардан там-тұмдап сұрап білгендегім – мұнда да ілім-білімге аса мән беріледі. Өйткені, кез келген кәсіп арнайы білікті, тыңғылықты даярлықты қажет етеді. Сондықтан да өскелең ұрпағының келешегіне жаны алаң ата-аналар, ең бастысы – жасөспірім, жастардың өзі болашақ өмірлік мамандығына айрықша маңыз береді. Ерте жастан таңдау жасап, сол салаға ерте бейімделеді. Мұнда жастар өз тағдырына өзі қожа, біздегідей ата-ананың ықпалы, бет-беделіне көп сүйене бермейді. Мамандығын, оқу орнын өзі таңдайды. Оқу барысында да сондай дербестік. Тіпті білім беру мекемесінде оқитын пәндерін де өз қалауы бойынша белгілейді. Сосынғы бір айта кететін жай – оқу кезінде күнделікті дәрістерден жалтару, басқа біреулердің «есебінен» емтихан тапсыру деген сияқты, бізде әдетке айналған кеселді көріністер оқушы жастар үшін мүлде жат құбылыс. Олар оны өздерінің болашағы үшін өз қолдарымен жасалған қылмыс деп біледі. Соның арқасында мұнда берілетін-алатын білім барынша сапалы, тиянақты.

         Жастардың сосынғы бір артықшылығы – олар күнделікті өмірде саламатты өмір салтын қатты ұстанады. Мұнда денсаулық сақтау саласының қызметі негізінен ақылы болып келеді. Сондықтан жастар денсаулығын күтуге, ауырмауға тырысады. Тіпті ішетін тамағының құнарлы болуына дейін мән береді. Біздің жастардай әсіре қызылға, қымбат киім, бағалы бұйым дегендерге де мүлде әуес емес. Ақшасы артылып жатса, оны жақсы демалуға, дене шынықтыруға, спортпен шұғылдануға жұмсайды. Соның айғағындай, дене тұрықтары негізінен бітімді, етжеңді болып келеді. Ал біздің бүгінгі 18-20 жас шамасындағы жастарымыздың тым ұсақталып кеткені, шарғақ келетіні жасырын емес қой. Не себеп екенін?..

         Дене шынықтыру демекші, осы сала бойынша бұл елге таза қол көтеруге болады. Теңіз жағалауына орналасқанына қарамастан, қонақ үйлердің алаңқайларына тамаша көгілдір бассейндер көптеп салынып тасталған. Ашық алаңдағы теннис корттары, ғимарат ішіндегі жаттығу залдары дегеннен көз сүрінеді. Және соның барлығы да кез келген адам үшін қолжетімді, қанша шұғылданамын десең де еркіңде, ақысы болымсыз..

          Мұндағы сосынғы бір назар аударатын мәселе – күнделікті ұсақ-түйек жұмыстардың барлығын біз сияқты шет елдерден келген мигранттар атқарады. Қызғылықты бір статистикалық мәлімет, АҚШ-та бір мезгілде 18 миллионнан астам заңсыз мигранттар жұмыс істейді деп есептеледі екен, бір Қазақстанның халқынан да көп (!). Олардың денін, әлбетте, Мексика сияқты АҚШ-қа шекаралас, жақын орналасқан елдердің азаматтары құрайды. Мәселен, бізбен бірге жұмыс істеген филиппиндік азамат келісім мерзімі біткен соң да осы елде қалып қойды.

       Қайтар мезгіл жақындағанда осында демалып жүрген Мұрат есімді азаматпен ұшырасып қалдым. Қиянда жүріп кездесіп қалған кез келген қандасың көзіңе оттай басылады ғой. Мұрат Алматыдағы Т.Жүргенов атындағы көркемөнер институтында оқиды екен. Кинорежиссер ретінде өзін танытқысы келеді. Осы салада алғашқы табыстары да жоқ емес. Әр түрлі тақырыпта көп пікір алмастық. Кино өнері жөнінде сөйлегенде тіпті шалқып кетеді – осы барыстағы мұндағы әйгілі Голливудтың табыстарына тамсанады. Еліміздегі кино өнерінің қазіргі даму барысына көңілі толмайтынын да ашық айтады, сол себепті де осында қалып, білім-тәжірибесін шыңдамақ ниетте. Бір қызығы, екеуіміздің дәл бүгінгі таңда жақсы көретін кинорежиссеріміз де, кинофильміміз де бір болып шықты. Кристофер Ноланныңсол «Бастау» («Начало»), (басты рөлде Леонардо Ди Каприо ойнайды), фильмін сегізінші қайталап рет көргенде барып фильмнің түпкі идеясын түйсінгендей болғанын әсерлі әңгіме етті. Маған мынадай таным-түсінікпен, мұнай-газды қайтесің, кино, сахна өнері саласына ауыс деп әзілдейді...

           Біздің сапар барысын ұйымдастырушы фирма, супервайзерлеріміз жұмыс біткен соң Майами, Орландо қалаларына апарып қыдыртамыз деп уәде еткен еді. Бірақ оның орайы келмеді, сәті түспеді. Есесіне мен студент-жастардан жырылып қалып, сегіз күндей Нью-Йорк қаласында аялдадым. Қайтар жолдағы маршрутымыз Атланта (1996 жылғы Олимпия ойындары өтетін), Ричмонд сияқты қалаларды басып өтті. Әр аялдама сайын автобус алмасып, соның арқасында аталмыш қалаларды сыртынан да болсын қызықтай алдық. 

          Нью-Йорк Сити! Әлемдегі ең әсем, ең ірі және ең урбандалған қалалардың бірі.АҚШ-тағы халық ең тығыз орналасқан қала. 1870жылдан бері АҚШ-тың ең басты қаласы, әрі елдің алғашқы астанасы да болған, мұнда Джордж Вашингтонның алғашқы ел президенті ретіндегі инаугурациясы өтті. Бір ғасырдан аса уақыт бойы әлемнің ең негізгі коммерцияжәне қаржыорталығы болып келеді. Әлемге бұқаралық ақпарат құралдары, саясат, білім, көңіл көтеру, өнер және сән салаларындағы ықпалы бойынша көшбасшы орталық. БіріккенҰлттар Ұйымының бас кеңсесі осында орналасқан. Мегаполис 5 ауданнан тұрады: Бронкс, Бруклин, Куинс, Манхэттен және Статен-Айленд. Негізгі туристік нысандар Манхэттенде орналасқан. Олардың арасында: тарихи биік ғимараттар Эмпайр-стейт-билдинг, Крайслер-билдинг, Рокфеллер-орталық, Вулворт-билдинг, Метрополитен көркем мұражайы, Метрополитен-Опера, Соломон Гуггенхайм заманауи өнер мұражайы, Америкалық жантану тарихы мұражайы (динозаврлар мен планетарийлер қаңқалары), БҰҰ-ның бас пәтері, т.б.бар. Нью-Йоркте көптеген колледждер және университеттер де орналасқан, олардың ішіне әлемдік үздік 50 жоғары оқу орындары қатарына кіретін Колумбия университеті, Нью-Йорк университетіжәне Рокфеллер университетіде бар.

    Нью-Йорк – Америка Құрама Штаттарының және әлемдегі ең маңызды қаржы экономикалық орталығы. Ол Лондонжәне Токиоменқатар әлемдегі үш маңызды экономикалық орталықтың бірі болып табылады. Қаланың жалпы аймақтық өнімі2007 жылы $1210,2 миллиардты құраған, осылайша мемлекет мегаполистері ішінде алғашқы орынға шықты. Қаланың қаржы саласы төменгі Манхэттендегі әйгілі Уолл-стриттешағырланған. Дәстүрлі өндіріс салалары да маңызды рөлдерін жоғалтпапты, дегенмен соңғы кездері олардың үлесі азаюда. Қалада дамыған негізгі өндіріс салалары: машина жасау, химия өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп, тамақ өнеркәсібі. Жаңа салалар да қарқынды дамуда: биотехнология, бағдарлама жасау, интернет-бизнес, т.б.

         Бастапқыда Нью-Йорк америкалық кинематография орталығы болғанымен, кейін оның орнын Голливудтартып алды, дегенмен қазір де мұнда фильмдер мен телебағдарламалар түсіріледі. Нью-Йорк – АҚШ-тың сән астанасы да, бұл жерде әлемнің көптеген модельерлерінің бас пәтері орналасқан. Әлбетте, туризм қарқынды дамыған. Нью Йоркқа жыл сайын 50 миллионнан астам қонақ келеді екен.

      Шынында да ұшы-қиыры, шет-шегі жоқ алып қала – өз алдына жатқан бір ел дегендейсіз! Биік-биік, бір-біріне ұқсамайтын сәнді ғимараттар, айдын көл, жасыл орман массивтері, қиыннан қиыстырып жасалып тасталған түрлі сәулет өнерінің таңғажайыптары, демалыс орындары – жалықпай қарай бергің келеді. Сегіз күн ішінде қаланы армансыз араладым деуге болады. Басқасын айтпағанда, бір метрополитенінің өзі неге тұрады! Жалпы, мұнда қаланың тыныс-тіршілігін метросыз елестету мүлде мүмкін емес. Бар тіршілік, қозғалыс метроға тәуелді. Әйтпесе, қала ішінде жүріп-тұру дегенді ойламай-ақ қойсаңыз да болады. Сондықтан да метро іші күндіз-түні қайнап жатады. Әрлі-берлі сеңдей сапырылысқан халық. Жаңылыспасам, метро желілері көлденең қиылысатын әлемдегі үш қаланың бірі, Москва, Токиомен бірге, осы – Нью-Йорк. Бір пойызға мініп жатсаң, үстіңнен келесі бір пойыз қиып, ағып өтіп жатады! Жүйткіп келе жатқан пойыз бір замат жалт етіп жер бетіне шыға келеді, содан соң жылт етіп түннельге cүңгіп кетеді!

         Қаршадай күннен, ата-ана тәрбиесімен бойға сіңген қасиет – қызуқанды жанкүйермін. Түрлі спорт жарыстарын үзбей қадағалап отырамын. Ұлы Пеленің «Еліңді әлемге танытқың келсе, ұрпағыңның спортпен шұғылдануына жан-жақты жағдай жаса» деген пікіріне қатты ден қоямын. Бұл барыста біздің елде де кейінгі кезеңдері бірқатар оң өзгерістер бар деп білемін. Өткен Олимпия ойындарындағы жетістіктеріміз қандай! Бір ғана Қарағандының «Шахтер» футбол командасының соңғы жылдарғы табыстарын алып қарайықшы! Биыл айды аспаннан шығарып, Еуропа лигасында шебер өнер көрсетіп жатыр. Мен жердің арғы бетінде жүрсем де, оның Еуропадағы ойындарын қалт жібермей көруге тырыстым. Албанияның «Скендербеуімен» оның алаңында өткен ойынын, тікелей эфирден көремін деп, жұмыстан да сұранып қалған кездерім болды.  

     Міне, Америка жеріндегі көңілімді көкке көтерген бір оқиға – бала күннен бергі арманым – теннистен АҚШ-тың ашық чемпионатының (US open) ерлер финалына қатысу мүмкіндігіне ие болдым. Ұлттық тенннис орталығы, Артур Эш атындағы стадионның төрінде, Шон Коннери (агент 007, Джеймс Бонд), Леонардо Ди Каприо, Джастин Тимберлейк, Джессика Альба, Дэвид Бэкхем, Дэвид Духовный, т.б. сияқты бүкіл төрткүл дүние таныған тұлғалардың, жұлдыздардың қатарында отырып, әлемнің қазіргі таңдағы 1 және 2 ракеткасы, теннис тарихындағы үздік ойыншылардың санатындағы Новак Джокович пен Рафаэль Надальдің ойынын көзбе-көз тамашалау кез келгеннің пешенесіне бұйыра бермейтін сәттілік қой. Матчқа қатысушы Род Вейлер сияқты аты аңызға айналған теннисшілер өз алдына бір төбе! Осыдан бір күн бұрын өткен әйелдер финалында АҚШ-тың 42-ші Президенті Билл Клинтон да көрермен болған екен. Және де жоғарыда аталған атақты адамдардың барлығы, біздегідей, VІР-ложаларда, арнайы орындарда жайғаспайды. Қалың бұқараның арасында, аралас отыра береді. Киген киімдері де қарапайым, тіпті күлкілі – бастарында қалпақ, үстілерінде жейде, бұттарында джинсы, шорт. Маған орын кілең сербтердің ортасынан тиген екен. Өте тартысты өткен ойында серб саңлағы Н.Джокович жеңіліс тапқаны белгілі.

       Қайтарда Нью-Йорктан ұшып шыққан ұшақ Алматыға келер жолда Лондонда 6 сағаттай аялдады. Өкінішке орай, қалаға шығу үшін арнайы виза керек екен. Есесіне аумағы ат шаптырым әйгілі Хитроу әуежайын біраз тамашаладық. Мұндағы таңғажайып техника жетістігі – жер астында әуежайдың өз метросы бар!

      Өткен ғасырдың 60-жылдары Америкада болған Олжас аға Сүлейменовтің сол сапардан жазған бір өлеңінде мынадай жолдар бар екен:

Бәрімізді шақырады жол-ана,

Көз тоя ма, көңіл шіркін тола ма?!

Небраска штатына соғар ем,

Асығамын,

Елге асықпай бола ма?

Жалғыз-ақ шарт –

Көнбесең де,

Көнсең де!

Ер болған соң,

Болу керек ел сенде!

Сұлтан болып жүргенше бір жат елде,

Өз еліңде ұлтан боп өл,

Өлсең де!

          Сол айтпақшы, Америка сапарынан алған әсеріміз қаншалық мол болғанымен, туған елді де соншалық сағынып қалыппыз. Алматыға ұшақ таң ағарып атқан кезде келіп қонды. Иллюминатордан Алатаудың ақ бас шыңдары, әсем қаланың көркем көшелері көрінгеннен-ақ көңіліміз алабұртып сала берді. Алматыда да көп аялдамай, туған Қарағандымды, тума-бауырларымды көруге асықтым. Бірден пойызға отырдым. Жүрдек пойыз жүйткіп-ақ келеді. Алдымыздан сайын Сарыарқаның самал желі еседі!

Жарасқан ҚЫЗБАЛИН,

М.Жұмабаев атындағы №39 гимназияның түлегі, «Алтын белгі» иегері,

Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың 3-курс студенті.