Психолог  тарапынан  оқушыларға кеңес

• Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептер тұжырымдамасында жеке тұлғаны дамытуда нақты әлеуметтік жағдайда дамитын әрбір оқушының ерекшеліктері барынша ескерілуі қажеттігі атап көрсетілген.

     Оқушыларға психологиялық көмек көрсету барысында психологтар үшін ең маңызды мәселе - оқушылардың психологиялық денсаулығын қамтамасыз ету, жағымсыз жағдаяттырдан сақтау және болдырмау болып табылады.                

Жалпы ҰБТ жағдайына дайындық оқушылар арасында ғана емес, олардың отбасы, ата-анасы, мектепте, педагог мамандар арасында, мектеп пен жанұялық өзара қарым-қатынаста жүреді. Мұның өзі оқушылардың ішкі жағдайларына теріс әсерін береді, себебі балалар өздерін үнемі бақылау астында сезінеді; кейде өзіне бағытталған үлкендер тарапынан көптеп бөлініп жатқан көңіл аударушылықты қатты сезінеді, содан «егер осыны ақтай алмаса», «ойдағы үмітті ақтай алмасам» деген ойдан туындайтын қорқыныш сезімдері де болады. Балалар көбінесе, бұрын соңды өздеріне деген үлкен жауапкершілікті сезініп көрмеген, сондықтан өздеріне отбасы тарапынан айтылатын «балам жақсылап дайындал» деген сияқты сөздерді жауапкершілік тұрғыдан қабылдап, алдын - ала үрейлене бастайды.

Жеке басының психологиялық қысымға түсуінің себебі осында. Бұл жағдайды ата-аналар мен педагог мамандарына ескере жүрген жөн.

Егер оқушы жай, сабырмен, яғни айтарлықтай қысым көрмей, кейбіреуі тіпті еш дайындалмай жүргеннің өзінде-көп жағдайда , тіпті ҰБТ кезінде де психологиялық жағымсыз күй кешеді, себебі топтағы атмосфераның жалпы қысымы оқушыға беріледі. Бұны оқушылардың тыны салу сферасындағы психологиялық ахуалы десек те болады. Сонымен қатар топтың психологиясында «бір-біріне жұғу» немесе «жұқтыру» деп аталатын топтағы әлеуметтік-психологиялық құбылыс және оның орындалу заңдылықтары бар.

ҰБТ- ға дайындықтың психологиялық ерекшеліктері

Әр баланың оқу іс -әрекетінің өзгешелігі оның өзіне тән жеке ерекшеліктерімен байланысты: ойлау, есте сақтау , зейін.

ҰБТ тапсыру кезінде қиыншылықтың көруі ықтимал балаларға, мынандай топқа бөлуге болады:

Мидың оң жақ жарты шары дамыған бала

Синтетиктер

Мазасыз балалар

Өз - өзіне сенім жоқ балалар

Озат оқушылар

Астениктар (енжар) балалар

Гипертимді (жылдам) балалар

Баяу (ақырын) қабылдайтын балалар

Аудиалдар және кинестиктер

Мидың оң жақ жарты шары дамыған бала

Қысқа психологиялық мінездеме.                 ,0

Осы топтағы оқушылардың қиялы, бейнелі ойлауы жақсы дамыған. Олар салыстыру, бейнелеу, образдарды жақсы қабылдайды.Бұл балаларда логикалық ойлау қабілеті анық емес.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар.

Олар гуманитарлық пәндерді жақсы игереді, бірақ математикалық пәндерге қиналады.

Синтетиктар

Қысқа психологиялық мінездеме.Синтетиктер көп нәрсеге жалпы түрде қарайды, жеке бөлшектерге назарын аз аударады.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар

Олар жобалар жасай алмайды.

Дайындық тәсілі

Мұндай оқушыларға өз іс - әрекеттерін жалпыдан жекелеуге үйрету керек.Қорытынды жасау дағдысын дамыту керек. Әр тақырыпты өткенде оны қорытындылау, әр топқа бөліп және мәнін келтіріп үйрету керек.

Мазасыз балалар

Қысқа психологиялық мінездеме.Бұл балалардың оқу  процесінде көңіл – күйі төмендей, қиындай түседі. Бақылау жұмыстары, диктанттар балаларды мазасыздандырады.

ҰБТ – да кездесетін   қиындықтар

ҰБТ мазасыз балаларға өте қиын түседі (өйткені ол бағаланады). Үлкендердің эмоционалдық  қарым – қатынасын қажет етеді.

Дайындық тәсілі

Дайындық кезінде үлкендер мазасыз балаларға өздерінің ілтипатын, сенімділігін білдіріп, көмек көрсету керек.

Өз - өзіне сенімі жоқ балалар

Қысқа психологиялық мінездемеБұл балалар өз ойларына сенбей, басқа адамдардың ойына сенеді. Олар өз - өзіне сенбейді

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ – да өз - өзіне сендейтін балалар қиын сезінеді.Өйткені олар өз беттерінше шешім қабылдай аламайды, өздеріне сенбейді.

Дайындық тәсілі.

Дайындық кезінде балаларға өз шешімін қабылдауға үйрету қажет. «Сен қалай ойлайсың, қай жұмыстан бастау керек: қиыннан ба, әлде жеңілден бе?»

Зейінсіз балалар.

Қысқа психологиялық мінездеме. Бұл балаларда көп көңілдерін басқа жаққа аударады. Өзін - өзі ұстауы өте төмен деңгейде. Зейіңнді болуға олардың психикалық құрылымы қалыптасқанмен бұл балаларда ұйымдастырушылық қабілеті төмен деңгейде. Жұмыс істеу қабілеті тұрақсыз болады.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ жұмысты ұйымдастырудың жоғары болуын талап етеді. Өзін - өзі ұстауға ерік жетпейтін балалар танымдық дамудың жалпы доғарғы деңгейде алған білімі жеткілікті болып тұра, берілген уақытты дұрыс пайдалана алмайды.

Дайындық тәсілі. Дайындық кезінде осындай балаларды уақытты тиімді пайдалану үшін мынандай материалдық құралдар пайдаланку керек: құм сағат, сызғыш

Үздік оқушылар

Қысқа психологиялық мінездеме. Бұл балаларда сабақ үлгерімі, жауапкершілігі, ұйымдастырушылдығы өте жоғары. Тапсырмаларды тез және жылдам орындауға тырысады. Осы балалар мақтағанды жақсы көреді. Өзін жақсы сезіну үшін, оларға тез үлгеру керек және жақсырақ жасау керек.

ҰТБ – да кездесетін қиындықтар.Осындай балаларға еш тапсырманы қалдырмай, бәрін бірақ орындау қажет және нәтижелі болуды қалайды.

Дайындық тәсілі.

Дайындық сәттерде үзждік оқушыларға жаттығулар, тапсырмалар беру керек. Бірақ қатарынан жасамай таңдау ретімен орындау.

Астеникалық (енжар) балалар

Қысқа психологиялық мінездеме. Енжар балалар дегеніміз  өте тез шаршайтын, әлсірейтін балдалар. Олар тез шаршайды, жұмыс екпіні баяу болып, қатері көбейе бастайды. Шаршағандық – көбінесе жоғарғы нерв жүйесімен байланысты, сондықтан табиғи жүйкелік шаршау басым.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ – да ұзақ уақытты (3 сағ), жоғарғы жұмыс қабілеті қажет етеді.Енжар балаларда жұмыс істеу сапасы төмендеуі мүмкін, шаршағандық пайда болады.

Дайындық тәсілі. Жұмыс барысында енжар балаларға: «Басқа балалар күні – түні сабақ оқиды, ал сен болсаң тез шаршайсың», - деуге болмайды. Өйткені бұл балалардың жеке ерекшелігі осындай. Дайындық кезінде балаларға көп демалыс беру керек, ұйықтау қажет, далада серуенге шығу керек.

Гипертимді (жылдам) балалар

Қысқа психологиялық мінездеме.Бұл балалар өте тез, белсенді, жігерлі болады. Жұмысты тез орындайды, ашуланшақ балалар. Тапсыоманы тез орындайды , бірақ көп қате, ұқыпсыз орындайды және оны түзетпейді.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ – да ұқыпты, зейінді, жинақы болуды талап етеді. Ал гипертимді балаларда бұл қасиеттер жоқ, сондықтан олардың әлсіз жақтары осы.

Дайындық тәсілі.

Бұл балаларға өзін - өзі бақылау, тексеру функциясын үйрету қажет, тапрысманы орындағаннанкейін, оны тексеру, қателерін табуды қаажет ету керек. ҰБТ маңызды екенін түсіндіру қажет. Өмірдегі ең маңызды шешуші кезең екенін түсіндіру артық емес.

Баяу қабылдайтын балалар. Қысқа психологиялық мінездеме. Бұл балалар өте баяу қимылдайды, бір жұмыстан екінші жұмысқа ауысу өте қиын болады. Оларды асықтырсаң, олардың жұмыс істьеу әрекеті төмендейді.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ тез жинақы болуды талап етеді; бір тапсырмадан екінші тапсырмаға көшуді тез орындауы керек.

Дайындық тәсілі.

Дайындық кезінде бұл балаларға тапсырма беріліп : «саған 5 есеп шығару үшін 1 сағат,яғни әр есепке 12 минут қана беріледі» деген тапсырмалар оқушылардың бір жұмыстан екінші жұмысқа тез ауысуын үйретеді.

Аудиалдар мен кинестиктер.

Қысқа психологиялық мінездеме. Қоршаған ортаны адам: есту, көру, сезу түйсіктері арқылы қабылдайды. Әрбір адамда осы үш қасеттің біреуі жақсы дамиды.

ҰБТ – да кездесетін қиындықтар. ҰБТ – визуалды (көріп, есте сақтау қасеті бар) балаларға жеңіл болады, ал аудиалдар мен кинестиктер біраз қиналуына тура келеді.