Мухатаева Арайлым Рымхановна
Бастауыш мектепте сыныптан тыс оқу оқушыларды саналы түрде түсініп және мәнерлеп оқуға үйретудіңбір жолы.
Мектепте ана тілі сабағы баланы саналы түрде оқуға , жазуға және сөйлеуге үйретеді. Бастауыш сыныпта ана тілі бағдарламасы 3 құрамды бөліктен тұрады: сауат ашу. Тіл дамыту. Оқу дағдысын қалыптастыру.
Дұрыс саналы түсініп және мәнерлеп оқу дегендердіңүшеуіде бір-бірімен өте тығыз байланысты. Сондықтан оқушыны жаттықтыру үшін әр сабақта үшеуінде іске асырып отыру керек.
Мәтінді бөлікке бөлу және әр бөлікке ат қою 1- сыныптан басталады. Бұл тапсырма еңоңай, қарапайым түрде жүргізіледі.Ал қалған сыныптарда күрделене түсіп , ол жоспар құрумен ұштасады. Мәтінді оқып шығып , оныңмазмұнын толықайтқызу жұмыстары жүргізіледі. Мәтінді оқығанда оқушыныңәрбір сөзді дұрыс айтуын ,дұрыс оқуын, мұғалім қадағалап отыру керек.
Біріншінің, оқушыныңоқып тұрғанда сөз ішінде әріпті, жеке буынды,не жеке бір сөздіқалдырыпкетпей оқуы. Екіншіден, кейбір буындыне жеке бір сөзді қай таламай оқуы. Үшіншіден ,кейбір дыбыстардың, сөздердіңорнын ауыстырмай, сөзді бұзбай оқуы. Төртіншіден, қате жібермей оқуы. Бесіншіден, мәтіндегі сөздердіңмағынасына қарай лайықты дауыс ырғағын , интонациясын сақтап оқуы. Осы талаптардыңбірі орындалмаса мәтіннің,мәтінніңсөзін дұрыс қабылдай алмайды. Оқушы мәтінді оқып жатқанда мұғалім оқушыныңжалпы оқу санасына құлақтігіп , әр сөзді, әр дыбысты дұрыс оқуына зер салып отыру керек.
Сөз арасындағы жиі кездесетін да- де,та-те, мен,бен пен сияқты шылау сөздердіңоқылуында қате жіберіледі. Шылаулардыңкүшейткіш мағынасын беретін дұрыс ырғағымен оқуға мән беру керек.
Сыныптарда «ы мені», «а менә», «үмен ө», «ұмен ү» -ні шатастырады. Әріптіңтаңбасын танып ,дыбысты әбден ажыратып , одан буын құрап оқи алмай жатқан кезде жіберілетін қате.
Әліппе кезеңінде баланыңәріпті көріп . дыбысты естіп және жазып жаттықтыру керек. Үйренуде естудің, көрудіңжәне тілдіңатқаратын қызыметі зор.
Сөйлем соңындағы тыныс белгіге қарап дауыс ырғағымен ажарата оқуға үйретіп , жаттықтыру керек. (хабарлы, лепті, сұраулы) . Қате жіберген жағыдайда қайталап оқытып , дұрыс оқуға дағдыландыру.
Оқушы бір сөзді қайталап оқи беретін кездер жиі кездеседі. Сондықтан мұғалім қадағалап қарап , қайталанған жағыдайда « кітабыңа қарашы» немесе «оқыған сөзіңкітапта неше рет жазылған екен байқап көрші» деген ескертулер жасап отыру керек. Сонда оқушы қайталамауғатырысады.
Мәнерлеп оқу қандай мәтінді болмысын дұрыс , сөздері бұзбай , сөз қалдырмай , сөз аяғын жеп қоймай , әрбір сөзді анықдұрыс оқу.
Әңгіме , ертегі , мысалдарды рөлге бөліп оқытқанда балалар қызығып оқиды. Сыныптан тыс оқудыңтүрі мен әдісі әр түрлі. Бірде кітапті талдау, бірде бірігіп кітап оқу, өздеріне ұнаған үзінділеріноқыту, бірде ойын бірде инсценировка- ертеңгілік түрінде болып келеді.
