Өзіңді бағалау-өмірді бағалау. Мақсаты:

1.Өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі айқындау жөніндегі түсініктерін кеңейту. 2.Мақсатқа жету, ерік жігер, табандылық, өзін-өзгертуге деген қажеттілігін қасиеттеріне жағымды баға беруді қалыптастыру 3.Өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тану, өзін-өзі жетілдірумен мінез- құлығына талдау жасау арқылы адекватты (қалыпты) өзін-өзі бағалауды қалыптастыруға ықпал ету.2 Эпиграф. «Өзіңді тануды, өзіңді зерттеуден баста,»-деп Марк Аврелий айтқандай.3 Жер бетіндегі ең жұмбақ жан-ол Адам! Бүгін мен сендерді әрқайсымызды толғандыратын: «Өзіңді өзің түсінуге қалай үйренуге болады?» деген сұрақты талдауға шақырамын. Бұл сұраққа жауап алу үшін, біздің өзіндік бағалауымыз дұрыс болу керек. Ал өзіндік бағалау деп-өзін басқалармен салыстыру барысында қалыптасқан өзі туралы пікірі, яғни адамның өзіне және өзінің ішкі әлеміне деген қызығушылық. Адам өзінің «Мен-тұжырымдамасы» деген қарым-қатынасы мүмкіндіктері мен қабілеттері әр жаста әртүрлі байқалады. Өмірінің әр қадамы жаңа мазмұнмен толығады. Өзінің әрекетіндегі сапалық қасиеттері мүмкіншіліктеріне, қабілеттері және ерекшеліктеріне байланысты адамның өзін-өзі қойған бағасы-өзіндік бағалау деп аталады. Өзіндік бағалау екі фактор әсерінде қалыптасады: адамның өзі жайлы қалыптасқан білімі және сол білімді қалай қабылдап бағалауы. Өзіндік бағалау жалған немесе ақиқат, жоғары немесе төмен, тұрақты немесе тұрақсыз болуы мүмкін. Өзіндік бағалау деңгейін анықтау. Төменде берілген сұрақтарды келесі шкаламен бағалау: өте жиі-4 ұпай; жиі-3 ұпай; кейде-2 ұпай; сирек-1 ұпай; ешқашан-0 ұпай 1.Мен жиі себепсіз қобалжимын 2.Достарымның қолдауын қажетсінемін 3.Ыңғайсыз жағдайда қалудан қорқамын 4.Мені болашағым толғандырады 5.Басқа адамдардың сырт келбеті менікіне қарағанда жақсырақ 6.Көп адамдардың мені түсінбейтіні өкінішті 7.Мен басқа адамдармен дұрыс сөйлесе алмайтынымды сеземін. 8.Адамдар менен көп нәрсе күтеді 9.Көпшілік ортасында мен өзімді еркін сезіне алмаймын 10.Сәтсіздікке ұшырайтынымды мен жиі ойлаймын 11.Басқа адамдардың маған деген көзқарасы мені көп ойландырады 12.Өзге адамдардың мен туралы сыртымнан сөйлейтінін сеземін 13.Мен өзімді қауіпсізбін деп ойламаймын 14.Өз ойларымды бөлісетін ешкім жоқ 15.Менің жетістіктерім ешкімді қызықтырмайды  Егер 10 балдан төмен болса, сен өзіңізді басқалардан биік санаудан, өзімшілдіктен мақтаншақтықтан арылу керек. Ереже үшін мына принципті ұстаныңыз: кез келген конфликті жағдай ұсақ-түйектен пайда болады, сол ұсақ-түйекті өзіңіз ушықтырасыз немесе тұтануына жағдай жасайсыз. Егер жинаған балыңыз 30-дан асатын болса, онда сен өзіңізді дұрыс бағаламайсыз. 10-нан 30-ға дейінгі жинаған ұпай психологиялық тұрғыдан жетілген өзіндік мүмкіншіліктерін, күшін, сыртқы келбетін, адекватты, яғни (реалды) шынайы түрде бағалауын көрсетеді. Күрделі істерді шешу қолыңыздан келеді. Алға! Егер тест нәтижесі өзіндік бағалаудың төмен деңгейін көрсетсе, онда уайымдамаңыз. Өзіндік бағалауды көтеруге болады. 5 Неміс халқының ұлы ақыны М.В.Гете айтып кеткендей:”Ақылды деп көп білетін адамды емес,өзін-өзі жақсы білетін адамды айтуға болады”. Өздеріңізді ақылдымын деп есептейсіздер ме? (оқушының жауаптары) Өзің туралы не білуге боладаы? Оқушылардың жауаптарының үлгісі: 1.Өзінің денсаулығың шамасына қарай, денсаулығының ахуалы. 2.Өзінің таланты, қабілеттілігі (ақылдылығына қарай, шығармашылығы) 3.Өзінің мінезі, темпераменті, жігері 4.Өзінің талғамы, әдеттері 5.Өзінің күшті және жігерсіз жақтары К: Өзінің қабілеттілігің мен мүмкіндіктеріңе әділ баға беру үшін, өзіңді тану өте қажет ол не береді? Өзіңді дұрыс бағалаудың қандай қажеттілігі бар? Оқушылардың жауаптары: 1.Өзінің бейімділігін анықтауға, мамандық таңдауға 2.Қателіктер мен көңіл қалушылықтан аулақ болу үшін 3.Айналаңдағылармен дұрыс қатынаста болу 4.Қолыңнан келмейтін іспен айналыспау үшін 5.Өмірдегі мақсатыңды дұрыс таңдай білу К: Расында да, өз мүмкіндіктері мен қабілеттеріне дұрыс баға бере алатын адам өзінің таңдауын қателеспей таба алады, өмірдегі мақсатын қоя біледі. Ондай адам өмірлік жоспарының күйреуінен, көңіл қайтудан, қателіктерден аулақ болады. Ал егер бір келеңсіз жағдайлар кездесіп жатса, ол себебін басқалардан емес, өзінен іздейді. «Өзіне баға беру деңгейін анықтау» бойынша топтық жұмыс. К: Өзіне дұрыс баға беретін адамды қалай тануға болады? Тақтада адамдардың әртүрлі өзін бағалаудың кестесі берілген. Бірақ біреу белгілерден шатасқандығы көрініп тұр. Осы тізбектегі сөздерді қалай орналастыру керек? Бұл сұрақты топтасып шешулеріңді сұраймын. 4 белгі бойынша әртүрлі өзін бағалаудағы адамдарды жинақтау қажет. Бірінші топ-жоғары бағаланған, екінші топ-төмен бағаланған, үшінші топ-объективті бағаланған. Таңдалған жауаптарды бір бетке жазу керек. Дұрыс жауаптарды кестеге бекітеміз (қостырамыз) қосымша шарт-өз таңдауларыңызды дәлелдеу. (жұмысқа 1-2 минут уақыт беріледі) Уақыт өтті, топтардың пікірлерін тыңдайсыз. Қағаздағы жазулар. Жоғары: Асқақтылық, көкіріктілік, арсыздық, қызбашылық сурет  Төмен: Енжарлық, өкпешілдік, иланушылық, қорқақтық. Объективті: салмақтылық, өзіне-өзі сенімділік, қарапайымдылық, өз қадірін сезінушілік. (Орнын аустру, дұрысы) 6,7 К: Өзін-өзі жоғары бағалаған адамға қандай ақыл беруге болады (өзін-өзі бағалауда сыншыл болу, өз кемшіліктерін көруге үйрену, өзін басқалардан жоғарымын деп есептемеуге т.б.) -төмен бағалайтын адамға қандай кеңес беруге болады: (спортпен шұғылдану, қорқақтығын жеңу, жоқ деп айта білуге үйрету т.б.)  -Өзін объективті бағалайтын адамға кеңес? (өзіне сенушілік сезімін жоғалтпау, өзінің бойында кемшіліктерді жоя білуге, өзінің қадір-қасиеттерін мақтан етпеуге т.б.) Өзіңді дұрыс бағалай білуге ықпал жасай отырып-өмірді дұрыс бағалауға дағдыланайық. Мен сіздерді сурет галереясына шақырамын. Алдарыңызда үш зал. Әрқайсыңыз өздеріңіз кіргіңіз келетін залды таңдайсыздар. Ал енді қандай залды таңдайтыңыздарды көрейік. Залдардың идеялары: 1.Өмірсүру бір ғанибет. 8 сурет 2.Өмір басқа адамдармен қарым-қатынаста болу.9 сурет 3.Өмір –мәнді, мағыналы өмір сүрудегі, ізденіс.10 сурет Қай залға кіргіңіз келеді?Енді залдың идеясын көре тұра, өз таңдауыңызға сенімдісіз бе? Сенімсіз болсаңыз таңдауыңызды өзгертуге уақытыңыз бар. Жаңа таңдау жасауға не себеп болды (не қозғады?) Адаммен ұқсастық жүргізіп көрейік. “Алғашқы әсер кейбір кезде дұрыс болмауы мүмкін. Адамды жақсы тану үшін, онымен жақынырақ танысып, жақсырақ танып, әртүрлі өмірлік жағдаяттарда көру керек”,-деп А.Экзюпери айтқан. Осыған келісесіздер ме? (жауаптар) Өзіңе салған жол-ол бүкіл өміріңе деген жол.  Ендеше төмендегі сұрақтар бойынша ой бөлісуге шақырамын. 1.Менің жеке тұлға болып қалыптасуымдағы лицейдің ролі... 2.Менің ойымша, менің қабілетім.... жеткілікті 3.Мен үшін өте маңызды... 4.Жақсы өмір-ол.. 5.Менің басты мақсатым Маңыздылығын қалай, сіздің ойыңызша, өмірде тірек болатын нәрселерді орналастырыңыз: 1.Ата-ана 2.Денсаулық 3.Білім 4.Хобби 5.Достар 6.Жұмыс 7.Өзіңнің күш-жігерің, (қабілеттерің, білімің, дағдыларың)11 (Орнын ауыстыру, ) Мақсат, принцип, идеал (мұрат) деген түсініктермен жұмыс К: Көптеген адамдар өз мақсатын, принципін, идеалын дұрыс анықтай алмайды, менің ойымша олар оның не екендігін дұрыс түсіне білмейді. Осы түсініктерді анықтап көрейік. Өмірлік мақсат-ол не? (ол-қиял, адамның ұмтылысы) Өмірде қандай мақсаттар болады (ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді болуы мүмкін) Мысалдық жауаптар: -байлық, мәртебе, билік -өз ісінің шебері болу, барлығы сені сыйлайтындай -жайғана жақсы адам болу, адамдарды жақсы көру -жақсы жанұя құру, үй салу, тал егу, бала тәрбиелеу -өзің үшін өмір сүру: білім алу, даму, саяхатқа шығу -адамдарға пайдалы болу, адамдар үшін өмір сүру -ғылыми жағңалық ашу, емделмейтін ауруға қарсы дәрі табу -Алла тағала үшін өмір сүру, күнә істемеу өзіңнің құштарлықтарыңмен күресе білу К: Ғалымдардың айтуы бойынша, адамға өмірлік мақсаты күш береді, ал сол мақсатқа жету үшін барлық күшін жұмсайды, яғни түбінде сол мақсаттары орындайды. Бірақ өмірлік мақсаттар әртүрлі болады. Біреуі бүкіл өміріңе күш берсе, екіншісі бір қысқағана мерзімдік болады. Сендердің ойларыңша, қандай мақсатты өмірлік деп айтуға болады? (оқушылардың жауаптары) Мақсатқа жетудің қиындығы жоқ дейді ғой, тек оған қарамай күнде бір қадам болса да жасау керек. Әйтпесе ол мақсат қиял болып қала береді. Принцип (көзқарас не үшін қажет? Адам өмірінде принциптерін көзқарастарын өзгерте ала ма? Принципсіз адамдар бар ма?) (оқушылар жауаптары Тарихта адамдардың принцип үшін өлімге де барғандығы туралы деректер аз емес, әсіресе оның құны сенімділікке деген сатқындық, Отанға немесе достарға байланысы болса. Өйткені өзіңнің принциптеріңді өзгерту-өзіңді адам ретінде жоғалтуыңмен тең болады, өзіңе деген сыйлаушылықтың жоғалуы. Мысал келтіре аласыңдар ма? (мысалдар) К.Идеал-бір нәрсенің мінсіз іске асырылуы, жоғары мақсаттылыққа жетелейтін іс-әрекет, ұмтылыс. Идеал адамдардың (мұратқа жеткен) сипатын келтірейік.  Ер адамның идеалы: сүйкімділік, адалдық, жүректілік, іскерлік, сыпайылық, түсінушілік. Әйел адамның идеалы: аса сүйкімділік, әйелдік қасиеттері бар, шаруақорлық, жұмсақтық, түсінушілік. Азаматтық идаел: ұйымшылдық, отансүйгіштік, ұлттық абырой мен қадірлік, ар-ұят, ержүректік, жауапкершілік. Іскерлік идеал: мамандығы бойынша құзырлық, жоғары еңбекқорлық, жинақтылық пен іскерлік, ынтымақтастық пен өзін-өзі ұстаушылық, өзіне де өзгеге де талап қоя білуі, еңбек мәдениеттілігі, ұқыптылығы, өз білімін жетілдіруге, өзін-өзі кемелдендіруге деген мұқтаждық. К: Барлық адамдар бірегей, бірақ сол бірегейлікті көпшілігі сезінбейді немесе сезінгісі келмейді. Ал ол үшін көп нәрсенің қажеті жоқ, тек өзіңді тану қажет өзіңе объективті баға бере білсең болғандығы. Ол, әрине, оңай емес. Әрбіреудің өзін тану процессі өзіндік қана, дара, қайталанбас. Ол өмір бойы жалғасын таппақ. Басқа адамдарды тану, өмірді тану, өмірдің мағынасын тану өзіңді танудан басталады. Қорытынды: К: Бүгінгі сынып сағаты сіздерге не берді? Өзіңіз туралы, басқалар туралы қандай жаңалық білдіңіз. Менің ойымша бүгін біздің арамыздан бір ерекше түсінушіліктің байланыс жібі пайда болған секілді, сол байланысты жоғалтпау үшін, үзіп алмас үшін оны мықтайық.  Жіп нәзік және мықты емес. Тоқылатын кілеміміздің негізін мықты қылып тоқу біздің қолымызда, яғни Адам-өз өмірінің суретшісі, барлығы өз қолыңда. 

Мамандық таңдау кезінде нені ескеру керек? «Өскенде кім болғың келеді?», – бұл сұрақ үлкендердің кішкентай балаларға қойғанды жақсы көретін ең кең таралған сұрақтардың бестігіне кіреді. Мектептік өмір көзді ашып – жұмғанша өтті де кетті, ырқымызға бағынбай қоштасу кеші де, ҰБТ да жақындап келеді, ал “Кім болам” деген сұрақ түлекті де, оның ата – анасын да одан бетер алаңдатуда. Сол кезде адаспай өз мамандығымды қалай табуға болады деген сұрақ туындайды. Ең бірінші мамандықтан не қалайтыныңды жақсылап ойланып ал. Саған қандай салада жұмыс істеген қызықты, қандай өмір салтын жоспарлайсың, жоғары жалақы саған қаншалықты маңызды, осындай сұрақтардың бәрін жақсылап ойланып ал. Әрине, ең бірінші өзінің қабілетіңді ескер. Математикадан үш алып жүріп бағдарламалаушы болам деп армандаудың қажеті жоқ. Тағы бір пайдалы нәрсе – профориентацияға тестілер. Бұл не? Әдетте, бұл сен келісетін немесе келіспейтін түрлі пікірлер. Мұндай тестілерде көптеген пәндер бойынша - физика, химия, астрономия, әдебиет және басқалары – сұрақтар болады; сондай – ақ, олар саған өзіңнің қызығушылықтарың мен мінезіңді, кейде зияткерлік дейгейіңді бағалауға көмектеседі. Сондай – ақ, қазір жұмыс берушілер қандай мамандықтарға сұраныс жасауда, ал сен ЖОО – дағы оқуыңды бітіргенде, яғни бес жылдан кейін қандай мамандыққа сұраныс артатынын біліп алғаның жөн. Бірінші жағдайда ең жақсы көмекшің – газеттер мен жұмыс іздейтін сайттар, ал екінші жағдайда – интернет желісінен табуға болатын әлеуметтанушылардың болжамдары, өзіңнің жеке ойың. Мамандық таңдаудағы негізгі мотивтер Ең бірінші қандай да бір мамандықты таңдауға итермелейтін себептерді ішкі және сыртқы деп бөліп қарастырайық. Сыртқы себептері қоршаған орта әсерлерімен: ата – аналардың, достардың, қатарластардың пікірі, сәттілікке қол жеткізуге деген құштарлықпен, сынаудан қорқумен байланысты. Ішкі себептерге сен өзің жауап бересің – оларды сенің қабілеттерің, икемдерің, әдеттерің мен мінезің, тек солар анықтайды. 1. Мотивтер тізімінің көшбасшысы - мамандықтың беделі. Бұл ойлап қарағанға жаман мотив емес, алайда онда тығулы қақпан жатыр. Біздің уақытымызда экономикалық және заңгер мамандықтары мәртебеге ие. Алайда, нарықты қазір бухгалтерлердің, әсіресе жоғары білімі жоқ бухгалтерлердің тым көп болып кеткені сезілуде. Болашақта заңгерлер мен экономистерге сұраныс қалай болатынын тек болжауға болады. Бұдан шығатын қорытынды – мамандық таңдау кезінде оның беделі басты фактор болмауы тиіс; оны ескеру керек, бірақ тек қана сол факторға тірелген дұрыс емес. 2. Мамандық таңдау кезінде мәртебелі екінші орынды жоғары жалақы алады: кім болып жұмыс істесең де, жақсы ақша алу. Мұнда үлкен қақпан жатыр, тек бұл мотивті басшылыққа алған кезде адамдар риясыз, кейде заңсыз қызметтер атқарады. 3. Қалыпты жағдайда жалақының өсуі квалификацияның жоғарылауына тікелей тәуелді. Жалақысы әуел бастан жоғары мамандықтар, әдетте, квалификацияның жоғарылауын қарастырмайды. Бес жылдан кейін даяшы мен бастапқы банк қызметкерінің табысы теңеседі, ал бірнеше жыл өткен соң – банк қызметкерінің табысы да даяшының табысын әлдеқайда артқа тастайды. 4. Мамандықтың өзіне деген қызығушылық, яғни оны таңдаудың ішкі себебі өкінішке орай төртінші орынды қанағат тұтты. Кімнің жұмысы өзіне қуаныш сыйласа, ол іс оның сүйіктісіне айналады және жұмыс істеу де нәтижелі, әрқашан жетілу үстінде болады. Сәтті жұмыстың ажырамас бөлігі ретінде оның қызмет бабы бойынша жылжуы және әріптестерінің сыйласымды қатынастары жүреді. Осылайша, бағдарламалаудың фанатына айналған жігіт түптің түбінде жаңа бағдарламалау тілін құрастырушыға және бағдарламалық қамтамасыз етуді құрастырушы кәсіпорынның исеіне айналады. Оның басқарушы міндеттің сүйікті іске толығымен берілуге уақыт қалдырмайтынына ғана өкініші болады. 5. Еңбек шарттары да қандай да бір мамандық таңдауда өзінің рөлін атқарады. Кейде жұмыс орнын ауыстырып, еңбек шарттарын да айтарлықтай өзгертуге болады, – кейбір мамандықтар бұған мүмкіндік береді. Мысалы, далалық партиядағы геолог (палаткалар, тайга, тұрақты іссапарлар) және мұнай өндіруші кәсіпорындағы инженер – геолог лауазымындағы геолог (қала, кеңсе, ешқандай іссапар жоқ)- екеуі де бір геологиялық факультеттің түлектері. 6. Тағы бір себеп – оқудың қолжетімділігі. Өзің тұратын қалада жоғары білім алу – бір іс, ал жердің түбіне барып оқу – екінші мәселе. Ал егер барлық оқу орындары жоқ кішірек қалада тұрсаң ше? Оңда Сен оқудың қолжетімділігін басшылыққа алып мамандықтар тізімін қысқартасың. Өкінішке орай, ЖОО – на грантқа түспей қалғандағы оқудың қолжетімділігі жайлы айтар болсақ, онда оқудың төлемақысы үлкен рөл атқарады. Әрине бұл мәселенің де шешімін табуға болады: банктан несие алу, кешке жұмыс істеп, сырттай оқу бөліміне тапсыру, бірақ қайткен күнде де қалаған мамандықтың иесі болу. Қандай да бір мамандықты таңдаудың көптеген мотивтері түптің түбінде қателіктерге апаратынын байқау қиынға соқпайды.  Мамандық таңдаудағы ең кең таралған қателіктер 1. Мамандық таңдауға өзгермейтіндей қарау. Кез келген қызмет саласында адамның квалификациясының өсу шамасы бойынша жұмыстың, қызметтің ауысуы болып тұрады. Сонымен қатар ең үлкен жетістіктерге бастапқы баспалдақтардан жақсы өткендер жетеді. 2. Мамандықтың беделі туралы пікірлер. Мамандыққа қатысты қателіктердің бірі кейбір қоғамға пайдалы мамандықтар ұятты, төмен саналады (мысалы, қоқыс тазалаушы). Экономист немесе психологтың қоғамға пайдасы химик пен темір ұстасының пайдасынан артық емес. Мамандықтың беделі Сіздің қызығушылықтарыңыз бен қабілеттеріңізден кейін барып қана ескерілуі тиіс. Әйтпесе “сәнді”, бірақ сізге ләззат сыйламайтын маман иесі боласыз немесе негізгі жұмыс функцияларыңызды атқаруға жарамсыз боласыз… 3. Достарыңыздың әсер етуімен мамандық таңдау (солармен бірге болу үшін, қалып калмас үшін). Біз мамандықтың киім немесе аяқ киім сияқты “ұнағанын” “мөлшері сәйкес келетінін” таңдаймыз. Топ, қатарластарға бейімделу – сенің жасындағы балалардың өте жағымды ерекшеліктері. Олар қоғамда өзіңді ұстау нормаларын меңгеруге, “МЕН” образының және өзіндік бағаңның қалыптасуына қажет. Сондақтан басқаларға өзіңді олармен САЛЫСТЫРА отырып қара, көз жұмып олардың істерін қайталай берме. Өзіңнің олардан айырмашылықтарың мен ортақ ұқсастықтарыңды көруге тырыс. Бұл, мысалы Болат өрт сөндіруші (ол – тәуекелге баратын адам) мамандығына барса, ол мамандықтың саған жарамайтынын (сен өте сақ және парасатты адамсың) көрсетеді. 4. Қандай да бір маман иесі – адамға қатынастың мамандыққа қатынасқа ауысуында. Мамандықты таңдау кезінде сол қызметпен айналысатын адамның саған ұнамайтынына емес, берілген қызметтің ерекшеліктеріне назар аудару қажет. Әсіресе мұғалімді ұнату қауіпті (егер саған физика ұнаса, ол саған “комплектсіз” тек физика пәні ұнайды деген сөз емес). Сондай-ақ, балалар өздерінің кумирлерінің мамандығын аламыз деп шатасып қалады – спортшы, саясат, журналист, әртіс. Спортшылар – бәрі ондай емес. 5. Мамандықтың сыртқы немесе басқа бір бөлігін ғана ұнату. Актердің сахнадағы оп – оңай образының артында ауыр, күнделікті еңбек жатыр. Ал журналисттер әрдайым телехабарларға шықпайды, олар көбінесе басқалар хабарлайтын (телевидениедегі диктор) 10 минуттық хабарды дайындар алдында көптеген ақпараттарды, мұрағаттарды ақтарады, ондаған адамдармен сөйлеседі. 6. Оқу пәнін мамандықпен теңестіру немесе бұл ұғымдарды нашар ажырату. Ағылшын тілі деген пән бар және тілге деген қабілет керек мамандықтар көп – аудармашы, экскурсия жетекшісі, халықаралық байланыс телефонисі және т.б.. Сондықтан мамандық таңдау кезінде бұл пәннің әрі жағында қандай істер мен мамандықтар жатқанын ескеру қажет. Ол үшін ең жақсысы мамандықтар сөздігі мен профессиограммаларды ғана жаттап алмау керек. Еңбек биржасындағы вакансиялар бар газеттерді талдау қажет (әдетте, оларда нақты бір вакансия үшін қандай білім талап етілетіні көрсетіледі). Мысалы, лингвистикалық білімі (мектептегі “орыс тілі мен әдебиеті”, “шет тілі” пәндері) бар адам мұғалім болып, аудармашы болып, редактор болып және хатшы болып жұмыс істей алады. Мамандықтың мектеп пәндеріне қарағанда көп екенін ұмытпа. Заңгер, маркетолог, аппаратшы болуға болады. Мамандықтар көбінесе бірнеше мектеп пәндерімен байланысты болады (әдетте, осы мамандық бойынша ЖОО – ға түсер кездегі емтихан пәндеріне сәйкес келеді). Мысалға, болашақ экономистке мектепте математика да, география да ұнауы мүмкін. 7. Материалдық өндіріс саласындағы еңбек сипаты туралы ескірген ойлар Барлық мамандықтарға, соның ішінде бірінші кезекте жұмысшы мамандықтарға күрделі және қызықты техника енгізіледі, еңбек мәдениеті көтеріледі (ал компьютер барлық салаларға – тіпті мал шаруашылығына да енгізіледі). 8. Өзінің жеке қасиеттерін ажырата алмау (оған ықылассыз болу). Өз – өзіңді тануға профкеңескерлер, ата – аналар, мұғалімдер, әріптестер көмектеседі. Психологиялық тестілер, сондай – ақ, мақалалар және танымал психология тақырыбындағы публикациялар да пайдалы болуы мүмкін. 9. Мамандық таңдауда өзінің физикалық ерекшеліктерін, кемшіліктерін, білмеу (дұрыс бағаламау). Денсаулық жағдайларына байланысты тыйым салынған мамандықтар болуы мүмкін. Мұндай мамандықтар көп емес, оларға негізінде қандай да бір физиологиялық жүйеге ұзақ ауыртпалықты талап ететін мамандықтар жатады. Компьютер мамандары көздеріне ауыртпалық түсіреді, ал ұшқыштар – жүректеріне ауыртпалық түсіреді… 10. Мамандық таңдау кезіндегі мәселені шешу, ойластыру кезінде негізгі әрекеттерді, операцияларды білмеу. Сен математикадан есеп шығарған кезде сен белгілі бір кезектілікпен амалдарды орындайсың. Мамандықты таңдау кезінде де дәл солай ету керек. Таңдалған шешімге жеті қадам  1. Сәйкес мамандықтар тізімін жасау Өзіңізге ұнайтын, жұмыс істегіңіз келетін, сәйкес келетін мамандықтар тізімін жасаңыз. 2. Таңдалған мамандықтар талаптарының тізімін жасау  Өзіңіздің талаптарыңыздың тізімін жасаңыз: таңдалатын мамандық және болашақ қызмет аясы; таңдалатын мамандық және өмірлік құндылықтар; таңдалатын мамандық және өмірлік мақсаттар; таңдалатын мамандық және бүгінгі өзекті мәселелер; таңдалатын мамандық және мамандық бойынша жұмысқа тұру; кәсіптік даярлықтың қажетті деңгейі; таңдалатын мамандық және менің қабілеттерім мен икемдерім; ойымдағы жұмыс сипаты мен шарттары. 3. Әрбір талаптың маңыздылығын анықтау Барлық талаптардың қаншалықты маңызды екенін анықтаңыз. мүмкін, ескермеуге болатын, маңызы аздау талаптар да бар шығар. 4. Әрбір сәйкес келетін мамандықтың талаптарына өзіңіздің сәйкестігіңізді бағалау Сіздегі мамандыққа қойылған талаптардан басқа, мамандықтың өзінің де талаптары бар. Сіздің кәсіби сапаларыңыз дамыған ба, сіздің зияткерлік қабілеттеріңіз, психологиялық ерекшеліктеріңіз, денсаулық жағдайларыңыз мамандықтың талаптарына сәйкес келе ме, соны талдаңыз. 5. Нәтижелерді есептеу және талдау Барлық пункттер бойынша Саған тізімдегі қай мамандық сай келетінін анықтау. 6. Нәтижелерді тексеру Сенің ойларыңның дұрыстығына көз жеткізу үшін өз шешіміңді достарыңмен, ата – анаңмен, мұғалімдермен, психологпен, профкеңесшімен талқыла. 7. Сәттілікке бастайтын негізгі тәжірибелік қадамдарды анықтау Сонымен, Сіз шешім қабылдадыңыз, енді: Саған қай оқу орнында кәсіптік білім ала алатыныңды, кәсіби маңызды қасиеттерді қалай дамытуға болатынын, еңбек нарығында өзіңнің бәсекеге қабілеттілігіңді қалай арттыруға болатынын анықтау маңызды.